Alina Janowska (1923-2017) była polską aktorką teatralną, filmową i telewizyjną, tancerką i piosenkarką. Wystąpiła w pierwszym polskim filmie powojennym „Zakazane piosenki”; popularność przyniosła jej rola Eleonory w „Złotopolskich”.
Alina Janowska – Dzieciństwo w rodzinie ziemiańskiej
Alina Maria Janowska (po mężu Borecka, a z drugiego małżeństwa Zabłocka), urodziła się 16 kwietnia 1923 r. w Warszawie, w rodzinie ziemiańskiej Stanisława i Marceliny. Ojciec był inżynierem rolnictwa, stryj – dziedzicem majątku Polany II koło Wiszniewa na Białorusi. Matka dobrze zapowiadającą się karierę śpiewaczki operetkowej poświęciła dla męża i dzieci. Brat cioteczny Janusz Minkiewicz został satyrykiem.
Młode lata spędziła m.in. w Berdówce, Brodach pod Kalwarią Zebrzydowską, Miętnem koło Garwolina i Żyrowicach. Po tułaczce pierwszych lat wojny zaczęła naukę w Szkole Tańca Artystycznego Janiny Mieczyńskiej w Warszawie. Zamieszkała wtedy u ciotki w Alejach Jerozolimskich, a szkołę ukończyła w 1946 r. Dwa lata później zdała aktorski egzamin eksternistyczny.
Alina Janowska – Więźniarka z Pawiaku, „Setka” z Powstania
W rodzinie Janowskiej żywe były tradycje patriotyczne i wojskowe. Ojciec był adiutantem generała Dowbor-Muśnickiego, aresztowano go po wkroczeniu wojsk radzieckich do Polski we wrześniu 1939 r. Stryj, Bohdan Janowski – to oficer zamordowany w Katyniu.
Wojna zastała rodzinę w Żyrowicach, lecz na początku września matka z Aliną i młodszym bratem przedostali się do Wilna. Na przełomie 1939 i 1940 r. miasto zajęli Niemcy, a rodzina na trzy miesiące trafiła do obozu jenieckiego Stalag I B Hohenstein pod Olsztynkiem. Potem z uwolnionym z aresztu ojcem spotkali się w Warszawie. Dzięki wstawiennictwu przyjaciółki ciotki, Austriaczki Ilse Glinickiej, uniknęła wywózki na roboty do Niemiec i otrzymała przydział do prac w ogrodach Branickich Pałacu w Wilanowie.
Ciotka Jadwiga wciągnęła Alinę do konspiracji. W ich mieszkaniu znajdował się punkt przerzutowy broni i prasy, organizowano kryjówki dla Żydów, uciekinierów z getta. W 1942 r. ktoś jednak zadenuncjował rodzinę, doszło do aresztowań.
Janowska na 7 miesięcy trafiła do więzienia na Pawiaku, była przesłuchiwana na Szucha. Ponownie uratowała ją Ilse Glinicka, tym razem przed wywozem do Oświęcimia.
Mimo traumatycznych doświadczeń nie zakończyła konspiracyjnej działalności. Już 1 sierpnia w dniu wybuchu Powstania Warszawskiego była łączniczką batalionu „Kiliński”, pod pseudonimem „Alina”. W konspiracji nazywano ją „Setka”, ponieważ zawsze można było na nią liczyć. Po upadku Powstania udało jej się przedostać do rodziców w Tworkach.
Alina Janowska – Utalentowana, wyrzucona z teatru
Jeszcze w czasie wojny, w 1943 r. zadebiutowała na scenie, a występ zapowiadał Jerzy Waldorff. Po wojnie trafiła do Teatru Domu Żołnierza w Łodzi, gdzie pracowała jako tancerka. W latach 1945–1947 była też nauczycielką i choreografką w szkole tańca prof. Mieczyńskiej, gdzie wcześniej sama uczyła się. Tańczyła w kabarecie Gong, dostała angaż do Teatru Syrena w Łodzi.
W 1947 r. przeniosła się do Warszawy do kierowanego przez Juliana Tuwima Teatru Nowego. W latach 1949–1952 występowała na scenie Teatru Wojska Polskiego (późniejszy Dramatyczny), a w latach 1952–1955 i 1960–1965 – w zespole Teatru Syrena. Z tego jednak została wyrzucona, zaś na pożegnanie dyrektor powiedział, że „jest tak utalentowana, że swoimi zdolnościami może wesprzeć inny teatr”.
Kiedy zrezygnowana szła ulicą, zadziałał przypadek w osobie Zenona Wiktorczyka, który właśnie otwierał teatr. Zaprosił Alinę do współpracy pod warunkiem… że nie będzie tam śpiewać. Dzięki niemu trafiła do kabaretu „Szpak” i radiowego „Podwieczorku przy mikrofonie”. Później występowała w kabaretach Frico, Iluzjon i U Lopka.
Próbowała swoich sił jako autorka tekstów satyrycznych i reżyserka widowisk estradowych.
Lata 1956–1960 to aktywność w Teatrze Buffo jako reżyser i choreograf.
Współpracowała z warszawskim STS-em, gdzie z powodzeniem działała też Agnieszka Osiecka. W 1961 r. pojawili się tam: reżyser Jerzy Markuszewski i aktor Wojciech Siemion z propozycją, by zagrała całą sztukę. W pierwszej części – około trzydzieści monologów, w drugiej tyle samo piosenek. Na naukę miała dwa tygodnie. W rezultacie faktomontaż „Oskarżeni” z udziałem Janowskiej i Siemiona został zagrany aż 107 razy.
W latach 1966–1980 pracowała w zespole Teatru Komedia, od 1993 do 2000 r. grała w Syrenie.
Ostatni raz wystąpiła przed publicznością w 2013 r. na 34. Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu w koncercie „Urodziny Aliny. Benefis Aliny Janowskiej”. Świętowała wtedy jubileusz pracy artystycznej.
Janowska ma za sobą również karierę pedagoga (w latach 1962–1964 wykładała interpretację piosenki w Szkole Muzycznej w Warszawie).
Alina Janowska – Od „Zakazanych piosenek” do Gabrieli Złotopolskiej
Asystent Leonarda Buczkowskiego wypatrzył ją na scenie łódzkiego teatru Syrena i zaproponował epizod ulicznej śpiewaczki w pierwszym powojennym filmie „Zakazane piosenki” (1946). W ten sposób zagrała w jednym z najpopularniejszych polskich filmów, który w ciągu trzech lat od premiery obejrzało ponad 10 milionów ludzi. Dziś rekord chyba nie do pobicia.
Rok później zagrała u Wandy Jakubowskiej w filmie „Ostatni etap” rolę jugosłowiańskiej więźniarki obozu koncentracyjnego. Później przez całą dekadę nie pojawiła się na ekranie.
Wróciła w połowie lat 60. za sprawą serialu „Wojna domowa”, humorystycznej opowieści o perypetiach nastolatków.
W 1961 r. Andrzej Wajda zaproponował jej udział w filmie „Samson”, z którym pojechała na Festiwal Filmowy do Wenecji. Zagrała Żydówkę o tzw. bezpiecznym wyglądzie, która ukrywa zbiega z getta. Tę ostatnią rolę doskonale znała z życia.
Rok później u Rybkowskiego zagrała w filmie „Spóźnieni przechodnie”(1961), u Jędryki w „Podróży za jeden uśmiech” (1972), u Załuskiego w komedii „Och, Karol” (1985). Później były „Rozmowy kontrolowane” (1991), „Ostatnia akcja” (2009), gdzie zagrała pułkownika Dowgirda (!) oraz udział w filmie dokumentalnym „Zdjęcie od Nasierowskiej, czyli życie wielokrotnie spełnione” (2013), gdzie kreowała siebie samą.
Serial bardzo polubił Janowską. Odkąd zadebiutowała we wspomnianej „Wojnie domowej” (1965), wielokrotnie pojawiała się na małym ekranie. W 1968 r. w „Stawce większej niż życie”, w 1976 r. w „.Czterdziestolatku”, w 1977 r. w „Lalce”, w latach 1997-2010 w „Złotopolskich”, gdzie grała Eleonorę Gabriel, w 2010-11 w „Plebanii”, w 2011 r. w „Na dobre i na złe”.
Alina Janowska – Społecznica z „Gniazda”
Działalność społeczną „miała we krwi”. Kiedy 13 grudnia 1981 r. od księdza w kościele dowiedziała się o stanie wojennym, postanowiła działać. Bezczynność nie leżała w jej naturze, więc pracowała w komisji ds. bytowych artystów. Bombonierką kupioną w sklepie Wedla obdzieliła pilnujących porządku żołnierzy, bo zrobiło się jej ich żal.
Była wieloletnią przewodniczącą Sekcji Estrady ZASP-u, radną warszawskiej dzielnicy Żoliborz, prezesem Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom „Gniazdo”.
Założyła orkiestrę Mała Filharmonia, gdzie debiutowali młodzi muzycy.
Alina Janowska – Dwóch mężów, troje dzieci, dziewięcioro wnucząt
Budowniczymi jej życia prywatnego byli dwaj architekci. Najpierw poślubiła Andrzeja Boreckiego (1927-2011, również scenograf), z którym miała córkę Agatę (ur. 1957). Drugi mąż (od 1963) to architekt i szermierz Wojciech Zabłocki (1963–2017). Mieli dwoje dzieci. Michał Zabłocki urodzony w 1964 r. jest poetą i reżyserem teledysków. Córka Katarzyna Zabłocka urodziła się w 1969 r. Aktorka doczekała się też dziewięciorga wnucząt. Niekiedy w otoczeniu Aliny pojawia się inny artysta – Robert Janowski – ale wydaje się, że łączy ich tylko nazwisko.
Wyzwaniem dla rodziny okazała się choroba Alzheimera, z którą Janowska zmagała się w podeszłych latach. Zmarła w wieku 94 lat, 13 listopada 2017 r.
Alina Janowska – ciekawostki
Prowadziła dom otwarty, w którym gościli: Olbrychski, Młynarski, Demarczyk, Kałużyński i inni.
W czasach, kiedy artyści nie przyznawali się do działalności zawodowej, chętnie wracała pamięcią do PRL-u. Czuła się spełniona.
Na Festiwalu Filmowym w Wenecji redaktorki magazynu kobiecego „Noi Donna” zwróciły uwagę na suknię aktorki. Tak się spodobała, że przez cały festiwal Janowska rysowała do gazety projekty swoich kreacji.
Amerykańskie suknie z dżetami kupowała na ciuchach, a koleżanki z „Mody Polskiej” przerabiały je wg projektu Janowskiej. Kariery modowej jednak nie zrobiła, pochłonęło ją aktorstwo.
Źródła
Dariusz Michalski „Jam jest Alina, czyli Janowska Story”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007https://pl.wikipedia.org/wiki/Alina_Janowska
https://pl.aleteia.org/2017/11/14/alina-janowska-zycie-wielokrotnie-spelnione/
https://culture.pl/pl/tworca/alina-janowska
https://party.pl/newsy/zmarla-alina-janowska-maz-dzieci-kim-sa-czym-sie-zajmuja-zdjecia-30880-r3/
Jolanta Tokarczyk jest dziennikarką filmową i lifestylową. Prowadzi magazyn „Film&Tv Kamera” i portal Filmowe Centrum Festiwalowe. Specjalizuje się w wywiadach z twórcami kultury.