Anna Jagiellonka (1523-1596) była córką Zygmunta I Starego i Bony Sforzy, królową Polski od 1575. W roku 1576 natomiast poślubiła Stefana Batorego, który został królem Polski wedle zasady iure uxoris, sprawując faktyczną władzę.
Spis treści
Krótki życiorys Anny Jagiellonki
Anna Jagiellonka ur. 18 października 1523 r., była królową Polski i Wielką Księżną Litwy od 1575 do 1586 r. Była córką polskiego króla Zygmunta I Starego i jego włoskiej żony Bony Sforzy. Mimo wielu propozycji pozostawała bez męża do 52 roku życia. Po śmierci króla Zygmunta II Augusta, jej brata i ostatniego męskiego członka dynastii Jagiellonów, pretendenci do tronu polskiego zabiegali o rękę Anny, lecz sprawy były niekiedy zbyt skomplikowane.
W 1576 roku Anna została wybrana wraz ze swoim ówczesnym narzeczonym Stephenem Batorem na współwładcę Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1576 r. ich małżeństwo było zaledwie formalne i uczuciowo odległe od ideałów. Batorego zajmowała wojna w Indonezji, a Anna spędzała czas w Warszawie na lokalnych sprawach administracyjnych i kilku pracach budowlanych. Po śmierci Batorego w grudniu 1586 r. miała okazję ubiegać się o tron dla siebie (była współwładcą, a nie tylko małżonką), ale z możliwości zrezygnowała. Zamiast tego promowała swojego siostrzeńca Zygmunta III Wazę, ustanawiając obecność Wazów na tronie polskim w ciągu następnych osiemdziesięciu lat (1587–1668).
Rozszerzona biografia Anny Jagiellonki
Młodość Anny wyuczona, lecz samotna
Anna Jagiellonka urodziła się 18 października 1523 r. ze związku polskiego króla Zygmunta I Starego i królowej Bony Sforzy. Większość dzieciństwa spędziła w Krakowie. Mieszkała na Wawelu. Jej wczesne życie było dość przyziemne. Haftowała i szyła, grała w szachy i kości, była zaangażowana w działalność charytatywną i wypełniała swoje dworskie obowiązki księżniczki. Otrzymała również znakomite wykształcenie – mówiła biegle po włosku i znała łacinę – ale jej nauczyciele pozostają nieznani. Podczas gdy znała się na historii i zagadnieniach politycznych całkiem nieźle, sprawa jej małżeństwa została zaniedbana zarówno przez ich ojca, jak i matkę, do tego stopnia, że Anna pozostawała nagle na swoisty torze bocznym sukcesji. Dopiero po śmierci Zygmunta I Starego w 1548 r. pojawił się pierwszy poważny kandydat na męża, a mianowicie Albert Alcibiades, margrabia Brandenburgii-Kulmbach, lecz był on Hohenzollernem, na domiar złego protestantem, a i jeszcze na dodatek oprócz długów uchodził za posiadacza trudniejszego temperamentu.
Przejściowe trudności drogą do sukcesu
Anna weszła z czasem w konflikt z bratem – królem Polski, Zygmuntem II Augustem, a to przez wzgląd na jego małżeństwo z nielubianą Barbarą Radziwiłłówną. Zostało to powodem, dla którego Anna przeniosła się w roku 1558 do Wilna, stamtąd natomiast migrowała do Płocka w roku 1564. Sprawy dla Anny dodatkowo jeszcze się komplikowały, ponieważ gdy do jej ręki w końcu zdecydował się wystartować książę Danii Magnus, król Zygmunt II August konkury zdecydowanie odrzucił. Podobnie sprawy potoczyły się z dziedzicem korony szwedzkiej Gustawem Erikssonem Wazą. Szło tymczasem do lepszego ponieważ król starzał się w oczach, niejako chwiejąc się już nad grobową deską. Wobec tego Anna podjęła grę na przeczekanie, która okazała się być całkiem owocna, pomimo przejściowych trudności towarzyskich na dworze z osobistościami takiego kalibru jak biskup Piotr Myszkowski czy nawet Jan Zamoyski. Zatem do końca życia Zygmunta II Augusta Anna nie wyszła za mąż, lecz po bezpotomnej śmierci brata w 1572 sytuacja uczyniła z niej to właśnie czołową osobistość w państwie, wielką dziedziczkę rodu, określaną nawet mianem infantki (co było hiszpańskim określeniem córki królewskiej).
Byle do ślubnego kobierca?
Do istotnych należy fakt, iż Anna Jagiellonka cieszyła się popularnością wśród szlachty, a zwłaszcza tej mazowieckiej. Miało to znaczenie głównie w sytuacjach, gdy decyzje Anny decydowały o politycznych wyborach personalnych. Wiedział o tym niezwykle wpływowy sekretarz królewski i magnat Jan Zamoyski, zwłaszcza w momentach takich jak na przykład poparcie Anny Jagiellonki dla arcyksięcia Ernesta z potężnego rodu Habsburgów. Wówczas to jednak Zamoyski zdecydował się zagrać w rytm odpowiedni dla potencjalnych jej ambicji, a mianowicie kandydata do polskiego tronu Henryka Walezego zobowiązał do poślubienia właśnie Anny. Okazało się to jednak ponad estetyczne preferencje koronowanego Henryka, którego gusta najpewniej rozmijały się z aparycją małżonki. Złożyło się to na sytuację, w której już po roku swego panowania Walezy opuścił Polskę by objąć tron we Francji i to tam panować nad zarówno swym krajem, jak i życiem osobistym.
Królowa Anna Jagiellonka
Wobec zagrożenia, iż Habsburgowie zawłaszczą tron Polski, 13 grudnia 1575 Annę okrzyknięto została królem Polski i wielką księżną litewską. W ten sposób nareszcie 1 maja 1576 Anna Jagiellonka poślubiła na krakowskim Wawelu nie kogo innego, a Stefana Batorego, czyniąc tego ostatniego wielkim sukcesorem. Uzyskała wówczas dzięki temu dożywotnie zaopatrzenie na dobrach zarówno litewskich, jak i mazowieckich. Formalnie Anna Jagiellonka jako król Polski zajmowała pozycję będącą równorzędną wobec tej zajmowanej przez Stefana Batorego. Królowa początkowo także pełniła funkcję pośrednika między królem Batorym a uczonymi z Akademii Krakowskiej, którzy to z kolei próbowali utwierdzać króla, że zawsze byli po stronie Anny w czasie bezkrólewia. W 1584 roku Anna Jagiellonka odwiedziła tryumfalnie pojawiła się w siedzibie krakowskiej uczelni przekazując swe klejnoty na rzecz tejże Akademii.
Nie tylko drobne niesnaski
Tymczasem jednak Anna Jagiellonka została odsunięta przez męża od biegu politycznych spraw państwa, wobec czego skłaniała się ku przeciwnikom Batorego w osobach takich chociażby jak prymas Polski i Litwy, Jakub Uchański. Była też tradycyjnie już wrogo nastawiona do Jana Zamoyskiego, czyli stronnika króla. Również stosunki wewnątrzmałżeńskie pomiędzy Anną i Stefanem z relacji źródeł jawią się jako złe. Po prostu piękna nie była, ani wg. jej bliższych szczególnie lotna. Zachowały się przekazy mówiące jakoby niekiedy królowa potrafiła spędzać u drzwi komnaty męża całą noc – oczekując na jego przyjście. Wciąż też pojawiły się nowe a nieprawdziwe plotki o rychłym rozwodzie, do którego miał podobno dążyć Stefan Batory.
Schyłek panowania
W roku 1586 zmarł Stefan Batory, a owdowiała Anna zrzekła się własnych praw do korony, popierając na to miejsce kandydaturę swojego siostrzeńca, szwedzkiego królewicza imieniem Zygmunt. W tym okresie już chorowała. Anna stanowczo sprzeciwiała się kandydaturom habsburskim, zatem na polskim tronie zasiadł w efekcie jej ukochany siostrzeniec. Będąc jego ulubioną ciotką Anna zakładała przy tym, że Szwedzi pozwolą jej zostać regentką wobec nieobecności w kraju uroczego, ale młodego wciąż królewicza. Nadzieje jednak na pełnię władzy w rękach Anny okazały się być płonnymi, bowiem Zygmunt optował za rozwiązaniami innymi niż życzyła by tego sobie Anna. Natomiast istotne kwestie wyznaniowe były przez Annę traktowane na poważnie do tego stopnia, że wspierała kontrreformacje jak tylko mogła.
Zmarła 9 września 1596 w Warszawie. Została pochowana w kaplicy Zygmuntowskiej.
Ciekawostki o Annie Jagiellonce
- Henryk Walezy, pierwszy król elekcyjny, pomimo składanych początkowo obietnic odmówił poślubienia Jagiellonki.
- To jej właśnie Piotr Skarga dedykował swoje „Żywoty świętych”.
- Zmarła dosłownie na rękach Zygmunta III, który był przy jej łożu w momencie agonii.
- Była skonfliktowana z bratem – Zygmuntem II Augustem, który dokładał starań, by wyszła za mąż, jednak proponowani przez niego kandydaci nie podobali się jej na tyle, by mogła porzucić swój panieński stan.
- To Anna Jagiellonka była tą osobą, która wpłynęła znacząco na wybór Zygmunta III Wazy na tron polski.
- Była urody nienachalnej, o czym przekonał się Henryk Walezy – przyszły król miał ją pojąć za żonę, podczas gdy chował się przed nią do komnaty, często udając chorego.
Cytaty Anny Jagiellonki
- „Panie, daj panu Doktorowi Czenerowie wszystko dobre; bardzo strzegł tego, iżby się na oku nie uczynił wrzód; kładł na czoło wiele: a tak Pan Bóg i on mi pomógł.”
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Anna_Jagiellonka_(1523%E2%80%931596)
- https://wypracowania24.pl/historia/1387/anna-jagiellonka-biografia-i?strona=2
- https://www.monstrousregimentofwomen.com/2015/09/anna-jagiellon-by-grace-of-god-infanta.html
- https://en.wikipedia.org/wiki/Anna_Jagiellon
