Emilia Plater (1806-1831) była polską hrabianką, kapitanem Wojska Polskiego, w tym stopniu również biorąc czynny i niezwykle zaangażowany udział w powstaniu listopadowym. Była córką hrabiego Franciszka Ksawerego i Anny von der Mohl.
Kim była Emilia Plater? Krótki życiorys – notatka z najważniejszymi informacjami
Emilia Plater przyszła na świat w Wilnie 13 listopada 1806 roku. Miała korzenie łotewskie. Dorastała ucząc się w domu, w majątku stryja – w otoczeniu kuzynów, bowiem matka zostawiła zbyt towarzyskiego ojca, zabierając młodą Emilię właśnie do włości stryjecznych. Z materiałów źródłowych jasno wynika, że pochłaniało ją czytanie. Imponowały jej silne kobiety w rodzaju Joanny d’Arc, czy też greckiej Bubuliny. Portret tej ostatniej miała w pokoju. Rysunek i śpiew traktowała jako drugą kategorię zajęć wobec frechtunku, myślistwa i jazdy konnej. Była zainteresowana życiem chłopów. Później podróżowała bywając na Litwie, Białorusi i w Inflantach. Bywała też w Warszawie i Krakowie. W 1830 roku ciężko przeżyła śmierć matki. Powstanie listopadowe dnia 29 listopada 1830 roku sprawiło, że Emilia Plater inicjowała analogiczne powstanie na Litwie, mając nawet plan swego autorstwa dotyczący ataku na Dyneburg. Śladami swych wielkich idolek, Plater włożyła męski mundur, obcinając sobie włosy – stanęła na czele kilkusetosobowego oddziału partyzanckiego. Ruszyła więc na wspomniany Dyneburg. Udało jej się zdobyć stację Daugiele, opanowała też po udanej bitwie Jeziorosy, natomiast Dyneburg nadal pozostawał w rękach wroga. Emilia Plater cieszyła się przy tym sporym szacunkiem i posłuchem wśród podkomendnych. Trudy życia partyzanckiego dzieliła z szeregowymi. Niestety los nie był łaskawy na tyle, by odnosić zwycięstwo za zwycięstwem. Oto walki pod Uciną i Onikszami sprawiły, że oddziały jej zostały zdziesiątkowane. W związku z tym udała się pod komendę słynnego Załuskiego. 4 maja 1831 roku miała miejsce nieudana potyczka pod Prestowianami. Razem z towarzyszką nazwiskiem Maria Raszanowiczówna, Emilia Plater zdecydowała się zasilić oddziały Konstantego Parczewskiego, walcząc później na przykład pod Mejszagołą. Natomiast Dezydery Chłapowski 5 czerwca 1831 roku nadał Emilii Plater honorowy stopień kapitana. Wówczas to w związku z tym objęła dowództwo 1 kompanii 1 Pułku Piechoty Litewskiej, później jako 25 Pułk Piechoty Liniowej. Brała udział w obronie miasta Kowno, niestety bez sukcesów. Inaczej było z miejscowością Rosienie, gdzie wygrała. Rosjanie tymczasem na wieść o odważnej kobiecie urządzili zasadzkę, na szczęście nieudaną. Później oddziały Plater z nią samą zostały włączone do szeregów gen. Chłapowskiego. Niestety generał ogłosił wkrótce kapitulacje, z czym Emilia Plater nie mogła się pogodzić. Zdecydowała wówczas przedostać się do Warszawy. To, jak się kazało, było ponad jej siły. Mocno zachorowała. Odeszła 23 grudnia 1831 w Justianowie.
Biografia rozszerzona Emilii Plater
Wczesne lata
Emilia Plater urodziła się 13 listopada 1806 roku w Wilnie. Pochodziła z rodziny o korzeniach łotewskich, w której żywe były nastroje polskie i patriotyczne, jak również kulturalne. Pierwsze nauki pobierała w domu. Według źródeł ojciec prowadził bujne życie towarzyskie, czego nie podzielała jej matka, a co skończyło się odejściem matki, która zabrała ze sobą córkę Emilię. Emilia Plater miała wtedy dziewięć lat. Przeniosły się pod Dyneburg, gdzie mieścił się majątek jej stryja. Dzięki temu pobierała nauki i wzrastała w środowisku chłopców, w tym głównie swoich kuzynów. Można było ją spotkać zamyśloną nad takimi postaciami jak choćby Tadeusz Kościuszko. Plater zachwycała się dziełami ówcześnie wielkich i do dziś pomnych romantyków: mianowicie Goethego i Schillera. Jak na postać doby romantyzmu przystało, Emilia Plater korzystała z okazji i bliżej poznała specyfikę życia prostego ludu chłopskiego.
Aparycja
Ignacy Domeyko, herbu Dangiel, czyli polsko-białoruski geolog, uznany mineralog, inżynier w zakresie górnictwa, meteorolog czy też badacz Ameryki Południowej, miał sposobność spotkać późniejszą polską bohaterkę. Opisał Emilię Plater w ten oto sposób:
niskiej urody, blada, niepiękna, ale okrągłej, przyjemnej, sympatycznej twarzy, błękitnych oczu, kształtnej, ale niesilnej budowy; była poważną, bardziej surową, niż ujmującą w obejściu się, mało mówiąca i spojrzeniem nakazująca dla siebie należne względy i przyzwoitość.
Dojrzewanie wśród książek i podróży
Dużo czytała. Zawdzięczała to też matce, zorientowanej, jak już wspomniano całkiem intelektualnie, zwłaszcza, że jako posiadająca dostęp dość wolny do literatury, książki nieomal połykała. Do wczesnomłodzieńczych ideałów Plater zaliczyć należy wpierw Joannę d’Arc, później grecką bohaterkę Bubulinę, która brała czynny udział w powstaniu greckim (bohaterka ta przeznaczyła swój cały majątek na rzecz powstańców greckich, czym zaskarbiła sobie wyjątkowe uznanie Emilii Plater). Portret zatem tej ostatniej wisiał w pokoju młodej Emilii. Jakkolwiek poświęcała również czas na dziedziny artystyczne jak rysunek i śpiew, to obok tego rzecz jasna pierwsze miejsce zajął frechtunek, myślistwo i jazda konna. Inspirowana ideałami Emilia Plater czytywała dzieła Filaretów i Filomatów, oraz wielkich romantyków tamtego okresu – to z całą pewnością później określiło jej inicjatywy. Poświęcała też uwagę kulturze ludowej, w tym życiu chłopów. Znalazło tu odbicie jej romantyczne usposobienie. Dzięki swym zainteresowaniom i horyzontom, w drugiej połowie lat dwudziestych Plater dużo podróżowała chociażby po Inflantach, ale i Białorusi oraz Litwie. Bywała i w miastach dużych, takich jak Warszawa, Kraków i Częstochowa. Była głodna wiedzy zarówno encyklopedycznej, jak i geograficznej. Pewien poważny przełom przyniósł Emilii Plater rok 1830, kiedy to odeszła jej matka – ciężko to przeżyła, nagle – wg. źródeł – spoważniała. Zachowały się przy tym również źródła opisujące Emilię Plater jako osobę o silnej osobowości, zwłaszcza pokazując ją jako pozbawioną typowej kobiecej aparycji, za to pełnej prostej męskiej werwy i zapału.
Powstanie listopadowe
Wraz z rozpoczęciem powstania listopadowego dnia 29 listopada 1830 roku, Emilia Plater zainicjowała powstanie na Litwie. Była więc jedną z pierwszych inicjatorek samodzielnego powstania na terytoriach Litwy. Posiadała nawet własny plan zdobycia miasta Dyneburg. Jak powiadają źródła, śladami swych wielkich idolek obcięła sobie włosy i kazała uszyć męski mundur. Następnie udało jej się dość sprawnie sformować oddział partyzancki. Liczył on sporo jak na warunki, bo 280 strzelców, kilkuset chłopów kosynierów i 60 kawalerzystów. Podjęła kierunek na Dyneburg. 29 marca 1831 jej oddziały wkroczyły do miejscowości Dusiaty, zachęcając okoliczną ludność do zasilania jej oddziałów – odzew nie był chóralny, ale był, a każdy żołnierz okazywał się wówczas na wagę złota. Wraz z końcem marca 1831 roku zdobyła stację Daugiele, natomiast początkiem kwietnia miało miejsce starcie z wojskami rosyjskimi, w efekcie pomyślnie opanowując Jeziorosy, ale cel naczelny nie został zrealizowany – nie udało się zająć Dyneburga.
Emilia dzieliła z podkomendnymi wszystkie możliwe trudy, co dotyczyło każdego aspektu walki w formie partyzanckiej. Dzięki temu zyskała braterską miłość i uznanie podkomendnych, mimo że opinia salonowa nie zawsze była jej przychylna.
Kulminacyjne walki
Stoczyła następnie ciężkie boje pod Onikszami i Uciną, ponosząc niestety tak poważne straty, że wymogiem okazał się być pospieszny werbunek wśród okolicznej ludności. Musiała ponadto przyłączyć się do oddziałów Cezarego Platera, w ten sposób, aby utrzymać minimalną dla szyku liczebność wojsk. Następnie była pod komendą Załuskiego. Wzięła też udział 4 maja 1831 roku w niepomyślnie zakończonej potyczce pod Prestowianami. Razem z jej wierną towarzyszką Marią Raszanowiczówną zasiliła wówczas oddziały Konstantego Parczewskiego, walcząc na przykład pod Mejszagołą.
Jej sława dotarła do władz najwyższych powstania. Została faktycznie polską Joanną D’arc. Zastanawiano się kim właściwie jest ta rezolutna dama.
Jako kapitan wojsk
Dezydery Chłapowski nadał 5 czerwca Emilii Plater honorowy stopień – została kapitanem, obejmując dowództwo 1 kompanii 1 Pułku Piechoty Litewskiej, przemianowanego następnie na 25 Pułk Piechoty Liniowej. Przyszło jej walczyć później w obronie Kowna, i pomimo tego niepowodzenia wykonała sprawny manewr ubiegający siły przeciwne zdobywając następnie Rosienie. Miała natomiast sporo szczęścia pod Szawlami, gdzie odbyła się rosyjska zasadzka – jak powiadają źródła: „tylko cudem uniknęły rozbicia”. Później jej oddziały z nią samą przeszły pod dowództwo gen. Chłapowskiego, co podyktowane było rzecz jasna liczebnością oddziałów powstańczych. Niestety generał ogłosił wkrótce kapitulację, a wówczas Emilia Plater postanowiła przedostać się z najwierniejszymi do Warszawy. To okazało się jednak ponad jej siły fizyczne. Ukrywając się i wędrując lasami mocno zachorowała. Schronienie znalazła w dworze Ignacego Abłamowicza w Justianowie, gdzie dokończyła swych dni.
Emilia Plater odeszła 23 grudnia 1831 w Justianowie. Zwłoki polskiej bojowniczki o wolność narodu zostały przewiezione do Kopciowa w dobrach Abłamowiczów i tam pochowane na miejscowym cmentarzu. Mogiła ta istnieje do dzisiaj.
Ciekawostki o Emilii Plater
- Jej wizerunek widniał na banknotach okresu polskiego międzywojnia.
- Jest patronką wielu szkół i organizacji w Polsce.
- W czasie powstania borykała się z dyskryminacją na tle swego zaangażowania jako kobiety w mundurze.
- O jej rękę starał się bogaty Rosjanin, który był inżynierem budującym warownię u jej krewnych w Krasławiu. Emilia Plater odmówiła, co wynikało z głębokich uczuć patriotycznych. Ponadto podobno kochała barona Dal-Iwing, młodego kapitana inżynierii. Nie zachowały się żadne wzmianki o tej jedynej miłości Emilii, a do małżeństwa nie doszło.
- Od najmłodszych lat marzyła by zostać bohaterem narodowym.
- Jest bohaterką narodową nie tylko w Polsce, bo również na Litwie i Białorusi.
- Pośród cytatów zachowały się w źródłach te, które mówią chociażby o niehonorowym zachowaniu gen. Chłapowskiego, który złożył kapitulację. Według Emilii Plater lepiej było umrzeć z bronią niż ją złożyć.
- Adam Mickiewicz napisał wiersz pt. Śmierć pułkownika, poświęcony bohaterce powstania listopadowego, Emilii Plater.
Artykuły, które mogą Ci się spodobać:
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Emilia_Plater
- http://dzieje.pl/postacie/emilia-plater-1806-1831
- http://wypracowania24.pl/historia/3933/emilia-plater-biografia-zyciorys
Grafika: Wikimedia Commons – Uznanie Autorstwa CC BY
Z wykształcenia socjolog. Swoje dziennikarskie doświadczenie zdobywał pracując w lokalnym czasopiśmie na Podkarpaciu i w regionalnej telewizji na Podbeskidziu.