Hieronim Bosch (ok. 1450-1516), był niderlandzkim malarzem i rysownikiem przełomu późnego gotyku i doby wczesnego renesansu północnego, kontynuatorem stylu malarskiego ostatniej generacji flamandzkich prymitywistów.
Krótki życiorys Hieronima Boscha
Hieronim Bosch (ur. 1450 – zm. 9 sierpnia 1516) był niderlandzkim malarzem i rysownikiem z Brabancji. Jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli wczesno-holenderskiej szkoły malarstwa. Jego prace zawierają fantastyczne ilustracje religijnych pojęć oraz narracji.
Niewiele wiadomo o życiu Boscha, choć istnieją pewne zapisy. Większość życia malarz spędził w miasteczku Hertogenbosch, gdzie przyszedł na świat jako Jheronimus van Aken. Korzenie jego przodków znajdują się również w Nijmegen i Aachen (co widać w jego nazwisku: Van Aken). Jego pesymistyczny i fantastyczny styl wywarł duży wpływ na sztukę XVI wieku, m.in. na twórczość Pietera Bruegela Starszego. Dziś jest postrzegany jako malarz niezwykły, ponieważ cechuje jego prace głęboki wgląd w podświadome pragnienia ludzkości i jej najgłębsze lęki. Dziś przypisuje mu się autorstwo dwudziestu pięciu słynnych dzieł wraz z ośmioma rysunkami. Do jego najbardziej uznanych prac należy też kilka tryptyków, w tym słynny “Ogród ziemskich rozkoszy”.
Rozszerzona biografia Hieronima Boscha
Życie Hieronima Boscha
Hieronim Bosch urodził się ok. 1450 roku jako Jheronimus van Aken (co znaczy „z Akwizgranu”). Podpisał wiele swoich obrazów jako Jheronimus Bosch.
Niewiele wiadomo o życiu i kształceniu się Boscha. Nie pozostawił po sobie żadnych listów ani pamiętników, a to, co zostało zidentyfikowane, zostało zaczerpnięte z krótkich odniesień do niego w miejskich aktach w miejscowości Hertogenbosch oraz w księgach rachunkowych miejscowego zakonu Wspaniałego Bractwa Matki Bożej. Nic nie wiadomo o jego osobowości ani jego przemyśleniach na temat znaczenia sztuki w ogóle.
Wiadomo natomiast, iż Bosch urodził się i żył przez całe życie w pobliskim ‘s-Hertogenbosch, mieście w Księstwie Brabancji. Jego dziadek, Jan van Aken był malarzem i po raz pierwszy wspomniany w miejscowych aktach w 1430 r. Wiadomo, że Jan miał pięciu synów, z których czterech było również malarzami. Ojciec Boscha, Anthonius van Aken działał jako doradca artystyczny znamienitego bractwa Matki Bożej. Ogólnie przyjmuje się, że albo ojciec Boscha, albo jeden z jego wujów nauczył artystę malować, ale żadne z ich dzieł nie przetrwało. Bosch pojawia się po raz pierwszy w rejestrze miejskim 5 kwietnia 1474 r., wtedy bowiem zostaje wymieniony wraz z dwoma braćmi i siostrą. Jego “Ukrzyżowanie św. Julii” przypisuje się już środkowemu okresowi Boscha, ok. 1497 r.
‘s-Hertogenbosch było kwitnącym miastem w XV-wiecznej Brabancji, na południu dzisiejszej Holandii, w ówczesnej Burgundiii. W 1463 cztery tysiące domów w mieście zostało zniszczonych przez katastrofalny pożar, którego prawdopodobnie był świadkiem właśnie trzynastoletni Bosch. To zdarzenie uważa się w jego biografii za kluczowe z tego względu, iż odcisnęło znaczące piętno na psychice trzynastolatka, co tez przejawiają jego późniejsze dzieła.
Bosch stał się popularnym malarzem jeszcze za życia i często otrzymywał zlecenia z zagranicy. W 1488 r. artysta wstąpił do bardzo szanowanego Bractwa Matki Bożej, wspólnoty złożonej z około czterdziestu wpływowych obywateli „Hertogenbosch” i aż siedmiu tysięcy osób „zewnętrznych”, ponieważ członków z całej ówczesnej Europy.
W latach 1479-1481 Bosch poślubił Aleyte van den Meerveen, która była od niego kilka lat starsza. Para przeniosła się do pobliskiego miasta Oirschot, gdzie jego żona odziedziczyła dom i ziemię tego miasteczka od swojej bogatej rodziny. Bosch był, jak się okazało, zręcznym administratorem dóbr miejscowości Oirschot, pomimo zatargów z rodziną małżonki.
Bosch zyskał sławę jeszcze za życia, o czym świadczą zapisy w miejscowych rejestrach cechów miasteczka Oirschot. Kluczowe było zlecenie namalowania “Sądu Ostatecznego” dla księcia burgundzkiego Filipa Pięknego, ale i sama obecność dzieł Boscha na dworach, m.in. jego “Kuszenie św. Antoniego” znalazło się w zbiorach Małgorzaty Habsburskiej, czyli namiestniczki Niderlandów.
Wpis w księgach Bractwa Matki Bożej odnotowuje śmierć Boscha w 1516 roku. 9 sierpnia tego roku w kościele św. Jana odbyła się msza żałobna w jego pamięci.
Po śmierci Bosch zyskał wielkie uznanie, a jego pracami zainteresowali się najbogatsi kolekcjonerzy gromadzący dzieła sztuki, m.in. król hiszpański, Filip II, stąd też największa kolekcja dzieł Boscha znajduje się obecnie w muzeum Prado w Madrycie.
Twórczość i jego charakterystyka
Bosch namalował co najmniej szesnaście tryptyków, z których osiem jest w pełni nienaruszonych, a kolejne pięć we fragmentach. Prace Boscha są na ogół podzielone na trzy okresy życia, dotyczące lat wczesnych (ok. 1470–1485), środkowego okresu (ok. 1485–1500) i późnego okresu (ok. 1500 do jego śmierci). Według szacunków znawców, trzynaście zachowanych obrazów Boscha zostało ukończonych w późnym okresie, a siedem przypisano do jego okresu środkowego. Niedawne badania dendrochronologiczne paneli dębowych doprowadziły do dokładniejszego datowania większości obrazów Boscha.
Jego najsłynniejszym tryptykiem jest “Ogród ziemskich rozkoszy” (ok. 1495–1505), będąc traktowanym dziś jako obraz przejściowy wykonany przez Boscha między jego okresem środkowym a późnym. W panelu po lewej stronie tego dzieła Bóg przedstawia Adamowi Ewę; innowacyjny był fakt przedstawienia tam Boga o młodzieńczym wyglądzie. Postacie są osadzone w krajobrazie zamieszkanym przez egzotyczne zwierzęta i inne nietypowe pół-organiczne formy. Centralny panel jest szeroką panoramą pełną nagich postaci zajmujących się niewinną radością, a także fantastycznych zwierząt, ponadwymiarowych owoców i formacji kamiennych. Prawy panel przedstawia piekło; świat, w którym ludzkość uległa pokusom zła i podlega wiecznemu potępieniu. Panel ten ma zimne kolory, przedstawiając dobitnie postaci torturowane. Naga postać ludzka straciła wszelki erotyzm sugerowany w panelu centralnym.
Bosch czasami malował w sposób odpowiedni dla szkiców, kontrastując z tradycyjnym flamandzkim stylem malowania, w którym gładka powierzchnia – uzyskana dzięki zastosowaniu wielu przezroczystych szkliw – kryje pędzel.
Obrazy Boscha z ich szorstkimi powierzchniami (tak zwane malarstwo impastowe) różniły się od tradycji wielkich malarzy niderlandzkich z końca XV i na początku XVI wieku. Do dziś przetrwało około dwudziestu pięciu jego oryginalnych dzieł.
Ciekawostki o Hieronimie Boschu
- Części swoich obrazów Bosch nawet nie podpisywał. Uznano go za autora niektórych płócien, biorąc pod uwagę wyłącznie ich stylistykę.
- Niektóre swoje obrazy podpisywał jako “Bosch”. Był to skrót od nazwy miejsca urodzenia.
- Będąc trzynastolatkiem był świadkiem pożaru w miejscowości swego zamieszkania. Analiza dzieł artysty świadczy dobitnie, że zdarzenie to odbiło się szerokim echem w świadomości twórcy.
- Był bardzo dobrym gospodarzem w miasteczku, jakie odziedziczył w posagu swej żony.
- Podobnie jak wielu innych twórców w historii sztuki, Bosch zyskał wielką sławę dopiero po swojej śmierci.
- Bosch wywarł znaczny wpływ na dwudziestowiecznych surrealistów.
- Artysta wprowadził do swych dzieł wątki moralizatorskie i elementy fantastyczne. To istotne zwłaszcza przez pryzmat nowożytności, którą Bosch przywitał, żegnając jednocześnie świat sztuki stricte średniowiecznej.
Źródła
https://pl.wikipedia.org/wiki/Hieronim_Boschhttps://niezlasztuka.net/o-sztuce/bosch-ogrod-rozkoszy-ziemskich/
https://biografia24.pl/hieronim-bosch/
https://www.newsweek.pl/wiedza/historia/malarstwo-hieronima-boscha-czyli-rozkosz-i-rozpacz/4vyv2l2
