Jan I Olbracht (1459-1501) był królem Polski w latach 1492–1501, w tym księciem głogowskim w latach 1491–1498.
Krótki życiorys Jana I Olbrachta
Okres rządów Jana Olbrachta jest związany z istotnymi dla Polski zmianami wewnętrznymi. Zwiększyła się zdecydowanie rola szlachty. Taka sytuacja miała miejsce w związku z nadanym w roku 1496 przywilejem piotrkowskim. Tenże przywilej odnosił się on do sprawy opuszczania przez chłopów wsi – ograniczając znacznie taką możliwość.
Ponadto ograniczeniom uległy również prawa mieszczan – wszedł w życie chociażby zakaz posiadania przez czwarty stan dóbr ziemskich. Dodatkowo ostatecznie to wtedy uformował się sejm walny, który od tamtego momentu miał status najwyższego organu władzy ustawodawczej.
Natomiast w kwestii polityki zewnętrznej działo się rozmaicie, zwykle po myśli Olbrachta. Do Korony zostały np. włączone w roku 1495 ziemia płocka i wiska. Poza tym król prowadził sztywny i skuteczny dyskurs wobec Krzyżaków. Największy jednak problem Olbrachta dotyczył Turków. Po zajęciu przez nich istotnych portów czarnomorskich, mianowicie Kilię oraz Białogród, zdecydował król o wyprawie do Mołdawii. Do wyprawy doszło w roku 1497. w ramach rzekomej wyprawy anty – tureckiej, król polski planował bowiem obalenie hospodara mołdawskiego – Stefana Wielkiego. Wyprawa zakończyła się jednak porażką, zwłaszcza nieudolnego pospolitego ruszenia, które to ukuło wobec tego powiedzenie “Za króla Olbrachta wyginęła szlachta”, nie specjalnie przejmując się śmiercią monarchy w roku 1501.
Rozszerzona biografia Jana I Olbrachta
Młodość
Jan Olbracht urodził się 27 grudnia 1459 roku w Krakowie, będąc synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety “Rakuszanki”. Przyszły król zdołał odebrać wykształcenie staranne – nauczycielami Olbrachta oraz jego wychowawcami były umysły tak zacne na przykład jak Filip Kallimach oraz Jan Długosz. Dzięki temu, Jan Olbracht dość wcześnie zaczął mówić również po łacinie i po włosku. Niewątpliwie był sposobiony do objęcia tronu, dlatego towarzyszył swemu ojcu, gdy ten dokonywał objazdu po kraju. To Janowi właśnie król zlecił wkrótce dowodzenie obrona Rusi przed najazdami Tatarów. Syn Kazimierza Jagiellończyka zdołał wybrnąć z powierzonych zadań wzorowo – pokonał on Tatarów w roku 1485 pod Kopystrzynem i Trembowlą.
Sukcesja
Pięć lat później, śmierć Macieja Korwina sprawiła, że węgierska szlachta i magnateria w sporej swej części obrała pierwotnie Olbrachta na swego króla, lecz ostatecznie korona św. Stefana przypadła w udziale nie jemu, a Kazimierzowi Jagiellończykowi, który był jednocześnie królem Czech. Nie to jednak było naczelnym celem Olbrachta, ponieważ latem 1492 roku Olbracht zasiadł na polskim tronie, zostając 30 września uroczyście koronowanym przez arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Kwestie turecko-tatarskie
Wobec powyższego Jan Olbracht, król Polski, musiał zmierzyć się z poważnymi problemami Korony, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz kraju. Kwestią najtrudniejszą było już to samo zagrożenie ze strony turecko-tatarskiej, coraz to większe od momentu, gdy Turcy zdołali opanować Kilię i Białogród, czyli bardzo istotne porty czarnomorskie. Planował zatem Olbracht wyprawę przeciw tym jakże groźnym innowiercom, chcąc jednocześnie zdobyć dojście do portów czarnomorskich, jak i honorowo pomścić śmierć swego stryja, którym był Władysław Warneńczyk. Nie mniej istotna była w tym punkcie jego programu Mołdawia i zwierzchnictwo polski nad tą krainą. A zatem zabezpieczenie granicy południowo-wschodniej, poczynając od roku 1494, było jeszcze bardziej palące, ponieważ wówczas to Tatarzy wtargnęli na Wołyń i zdołali zadać klęskę połączonym wojskom Korony i Litwy. Klimat był do tego zatem bardzo dobry, więc już w roku 1597 odbyła się polska wyprawa do Mołdawii – oficjalnie krucjata antyturecka, a faktycznie chodziło Olbrachtowi o obalenie tamtejszego hospodara, Stefana Wielkiego, którego istotę polityki stanowiło lawirowanie polityczne pomiędzy Polską, Węgrami, a Turcją, pomimo, że dotąd wydawał się uznawać zwierzchność Kazimierza Jagiellończyka. Plan był taki, by na tronie mołdawskim zamiast Stefana Wielkiego zasiadł młody królewicz Zygmunt. Tymczasem polskie pospolite ruszenie nie było na tyle sprawne, aby zdobyć stolicę Mołdawii – Suczawe, a na domiar złego odwrót został okupiony licznymi stratami na Bukowinie, gdzie “Wołosz drzewa spuszczała” na polskie oddziały, stąd tez powiedzenie – “Za króla Olbrachta wyginęła szlachta”.
Pozostałe aspekty polityki zagranicznej
Aspekt turecki w polityce zagranicznej, jakkolwiek nieudany, to nie kładł się cieniem na inne czynniki polityki zagranicznej Olbrachta. I tak na przykład w roku 1495 włączył on do Polski ziemie wiską i płocką, które dotąd były polskimi lennami. Równie dobrze szło Olbrachtowi z zakonem krzyżackim, skutecznie bowiem egzekwował zobowiązania tego ostatniego wobec Polski.
Polityka wewnętrzna
Panowanie Jana Olbrachta jest też ważne z tego względu, iż od roku 1493 odbywały się regularne posiedzenia dwuizbowego sejmu walnego koronnego. Wzrosła przy tym rola szlachty, a to w związku z nowymi dla niej przywilejami, m.in. zwalniającymi ten stan od ceł związanych ze spławem i eksportem płodów rolnych czy też “towarów leśnych, przy czym na domiar tego radykalnie ograniczono prawo chłopstwa do opuszczania zamieszkałych wsi. Ograniczono także prawa stanu mieszczańskiego, m.in. zabroniono mieszczanom posiadania dóbr o charakterze stricte ziemskim, ale i utrudniono mieszczanom piastowanie wyższych stanowisk kościelnych.
Jan I Olbracht zmarł 17 czerwca 1501 roku w Toruniu. Jego zwłoki uroczyście złożono w katedrze wawelskiej.
Ciekawostki o Janie I Olbrachcie
- Kształcił się pod okiem takich wybitnych jak Jan Długosz i Filip Buonaccorsi (Kallimach).
- Do objęcia przez Olbrachta korony walnie przyczyniło się popierające go mieszczaństwo, które niestety na interesach z Olbrachtem znacznie więcej straciło, niż zyskało – zwłaszcza kosztem szlachty.
- Odwrót pospolitego ruszenia spod mołdawskiej Suczawy zapadł w pamięć szlachty szczególnie, a to ponieważ mieszkańcy Wołoszczyzny spuszczali na polskie oddziały pnie drzew, które spowodować miały liczne wśród szlachty straty, stąd powiedzenie “Za króla Olbrachta wyginęła szlachta”.
- Jan Olbracht rowadził wesoły tryb życia – lubił zjeść, komfortowo mieszkać i wypić. Nigdy się nie ożenił, doceniał jednak towarzystwo wielu kochanek.
Źródła
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_I_Olbrachthttps://ciekawostkihistoryczne.pl/leksykon/jan-olbracht-1459-1498/
https://www.polskieradio.pl/39/247/Artykul/1209920,Jan-I-Olbracht-%e2%80%93-krol-rozpustnik