Jan Kochanowski (1530-1584) to najwybitniejszy przedstawiciel renesansu w Polsce. Na zadziwiających swą aktualnością utworach Kochanowskiego wzorowały się całe pokolenia pisarzy – od Mickiewicza po Tuwima.
Krótki życiorys Jana Kochanowskiego – Notatka z najważniejszymi Informacjami
Jan Kochanowski urodził się 1530 roku w Sycynie (ziemia radomska), jako potomek średnio zamożnej szlachty. Kształcił się w Akademii Krakowskiej i na uniwersytecie w Królewcu. Decydujące znaczenie dla jego rozwoju intelektualnego oraz artystycznego miały jednak studia w Padwie, znaczącym ośrodku kultury renesansowej. Tam powstały wczesne, pisane po łacinie, utwory poetyckie (m.in. elegie miłosne).
Po powrocie do kraju w 1559 roku przez kilkanaście lat obracał się w kręgach dworskich. Najpierw związał się z możnowładcami małopolskimi: biskupem krakowskim Franciszkiem Padniewskim i marszałkiem wielkim koronnym J. Firlejem, a następnie pracował w kancelarii królewskiej, gdzie opiekował się nim biskup Piotr Myszkowski. Wtedy też rozwinął się w pełni talent twórczy Kochanowskiego. Wybitne znaczenie ma jego ówczesna twórczość liryczna – oparte o wzorce horacjańskie i petrarkowskie, różnorodne tematycznie pieśni i fraszki. Z kolei tradycje antycznej literatury przywołuje Odprawa posłów greckich, pierwsza polska tragedia renesansowa zbudowana wedle wzorców klasycznych.
Około 1574 roku Jan Kochanowski osiadł w Czarnolesie.[8] W kolejnym roku wziął ślub z Dorotą Podlodowską.[3] Sielankę życia rodzinnego przerwała niespodziewana śmierć jego ukochanej córeczki Urszulki.[4] Jej pamięci poświęcił niezwykle przejmujące, przepiękne, żałobne Treny.[9]
Ten wybitny polski poeta zmarł w 1584 roku w Lublinie.
Kim był Jan Kochanowski? Rozszerzona biografia Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku w Sycynie w ziemi radomskiej, w ówczesnym województwie sandomierskim.
Rodzice i rodzeństwo Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski przyszedł na świat w średnio zamożnej rodzinie szlacheckiej[2], jako syn Piotra Kochanowskiego (1485-1547)[1], radomskiego komornika granicznego i sandomierskiego sędziego oraz Anny, córki Jakuba Białaczowskiego herbu Odrowąż.[5] Anna była drugą żoną Piotra, a jego pierwsza żona Zofia zmarła prawdopodobnie w 1524 roku. Małżeństwo Piotra i Anny wydało na świat dwanaścioro dzieci – pięć córek i siedmiu synów.[1]
Jan Kochanowski – wykształcenie
Brak informacji o pierwszych naukach Kochanowskiego, jednak z pewnością zadbano o nie[1], gdyż w wieku 14 lat Jan Kochanowski zapisał się na wydział sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej[2], którą ukończył jako bakałarz nauk wyzwolonych. Następnie studiował na uniwersytecie w Królewcu. Tam zetknął się z prądami reformacyjnymi, jednak nigdy nie zmienił swego katolickiego wyznania. W latach 1552-1559 trzykrotnie przyjeżdżał studiować na uniwersytet w Padwie pod kierunkiem wybitnego humanisty F. Robortella. Wówczas zdobył gruntowne wykształcenie filologiczne i rozpoczął działalność literacką w jęz. łacińskim, pisząc epigramaty i elegie naśladujące twórczość rzymskich poetów, głównie Horacego i Marcjalisa.[3]
Kochanowski zwiedził całe Włochy, udał się statkiem do Marsylii, przemierzył konno Francję oraz Niemcy. Tradycja głosi, że z podróży przysłał pierwszy utwór po polsku, śpiewany do dziś hymn Czego chcesz od nas, Panie. Mikołaj Rej po przeczytaniu hymnu miał powiedzieć: „Temu dank przed sobą dawam”[2] (dank – nagroda dla zwycięzcy; pierwszeństwo).
Okres dworski Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski wrócił do kraju i w wieku około 30 lat rozpoczął karierę dworską, m.in. u biskupa Piotra Myszkowskiego, dzięki któremu dostał się do kancelarii królewskiej. Dwór Zygmunta Augusta skupiał wtedy najwybitniejszych myślicieli i artystów. Kochanowski zaprzyjaźnił się z nimi, co znalazło odbicie we Fraszkach – krótkich, często żartobliwych wierszach, wzorowanych na starożytnych epigramatach. Pisywał je także w Czarnolesie, dodając do wierszy biesiadnych miłosne wyznania, modlitwy, a także krótkie refleksje nad własnym życiem i twórczością.[2]
Talent Kochanowskiego w pełni objawił się w Pieśniach, które są uważane za początek polskiej liryki. Poeta głosił w nich horacjańską zasadę carpe diem – „chwytaj dzień”, tzn. ciesz się każdą mijającą chwilą i pogodnie stawiaj czoło przeciwnościom losu. Podczas pobytu na dworze królewskim napisał także dramat pt. Odprawa posłów greckich, który był wzorowany na starożytnej greckiej tragedii.[4]
Kochanowski świetnie znał łacinę, co pozwoliło mu dokonać wspaniałego przekładu psalmów (np. Kto się w opiekę odda Panu swemu).[2]
Dzięki biskupowi Myszkowskiemu poeta uzyskał dochodowe probostwo poznańskie, chociaż w Poznaniu nigdy nie był. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami przyjął niższe święcenia duchowne, jednakże w obowiązkach duszpasterskich wyręczał się wikarym. Podobnie wyglądało to w parafii w Zwoleniu, gdzie mieszkańcy rzadko widywali swojego proboszcza.[2]
Okres czarnoleski – rodzina, żona i dzieci Jana Kochanowskiego
Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku, Jan Kochanowski ostatecznie pożegnał się z dworem królewskim, zrezygnował z godności i majątków kościelnych. Zrobił to, aby móc się ożenić. W 1574 roku zamieszkał w dworku w Czarnolesie w pobliżu rodzinnej Sycyny i spędził tam dziesięć ostatnich, najbardziej twórczych lat życia.
W 1575 roku Jan Kochanowski wziął ślub z Dorotą Podlodowską.[3] Sielankę życia rodzinnego przerwała niespodziewana śmierć jego ukochanej córeczki Urszulki. Jego świat wartości został zaburzony, a wyrazem wahań, rozterek i ogromnego bólu stały się napisane wówczas Treny.[4] Wkrótce zmarła także jego druga córeczka, Hanna.[1] Jan Kochanowski miał z żoną sześć córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Po śmierci poety Dorota urodziła syna.[6]
Śmierć Jana Kochanowskiego
Najwybitniejszy polski poeta do czasów Adama Mickiewicza zmarł na atak serca 22 sierpnia 1584 roku w Lublinie. Miał zaledwie 54 lata. W uroczystościach pogrzebowych wziął udział król Stefan Batory.[4] Poeta został pochowany w późnogotyckim kościele Podwyższenia Krzyża Św. w Zwoleniu, gdzie w latach 1566-1575 sprawował świeckie probostwo. Na pomniku nagrobnym widnieje jego popiersie: mistrz z Czarnolasu został ukazany jako zamyślony przechodzień w zarzuconym na ramiona płaszczu i rękawiczkami w dłoni.[7]
Twórczość Jana Kochanowskiego – najważniejsze dzieła i utwory
Fraszki Jana Kochanowskiego – krótkie opracowanie, najpopularniejsze tytuły
Jan Kochanowski jest autorem 301 fraszek[10] – krótkich utworów poetyckich, w których w humorystyczny sposób wyśmiewa ludzkie wady oraz złe skłonności, a każdy utwór jest zakończony zapadającą w pamięć puentą. Fraszki Jana Kochanowskiego cechuje ogromna różnorodność tematyczna i znaczna rozpiętość nastrojów w poszczególnych utworach – od refleksji o śmierci za ojczyznę do dworskich anegdot.[11]
Do najpopularniejszych fraszek Jana Kochanowskiego należą:
- Na zdrowie
- Na lipę
- Na dom w Czarnolesie
- Na młodość
- O żywocie ludzkim
- O doktorze Hiszpanie
- Do gór i lasów
- Do snu
- O miłości
- Raki
Treny Jana Kochanowskiego – geneza, motywy, krótkie opracowanie
Jan Kochanowski napisał Treny na przełomie 1579 i 1580 roku na cześć zmarłej 2,5-letniej córeczki Urszuli. Cykl ten składa się z 19 utworów. Autor wykazał się nowatorstwem, gdyż napisał treny na cześć dziecka (a nie znanej osobistości) i dodatkowo stworzył cały ich cykl, a nie – zgodnie z antyczną tradycją – pojedynczy utwór.
Kochanowski po śmierci córeczki przeżył kryzys światopoglądowy – utracił wiarę w renesansową filozofię, zgodnie z którą na świecie panuje ład, dobro i harmonia. W związku z tym w Trenach dominuje nastrój żałoby, poczucia bezradności i rozpaczy, które w końcu łagodzi odwołanie do Boga w ostatnim z trenów – Trenie XIX.[11]
Pieśni Jana Kochanowskiego – krótkie opracowanie
Jan Kochanowski jest autorem 59 pieśni (w tym Pieśni świętojańskiej o Sobótce, która składa się z 12 wierszy).[10]
Jednym z głównych tematów Pieśni Kochanowskiego jest refleksja nad życiem. Obecna w nich filozofia „złotego środka” to korzystanie z uroków życia przy jednoczesnym zachowaniu umiaru i spokoju wewnętrznego. W pieśniach, obok utworów patriotycznych, miłosnych, biesiadnych i autotematycznych, obecna jest także pochwała Boga za stworzenie doskonałego świata i uczynienie człowieka jego mieszkańcem.[11] Szczególnie znana w dzisiejszych czasach jest Pieśń XXV. Ten hymn o charakterze dziękczynnym, zaczynający się od słów „Czego chcesz od nas, Panie…” jest jednym z największych arcydzieł polskiej liryki i śpiewany jest w kościołach po dziś dzień.[12]
Odprawa posłów greckich
W dramacie Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski wyraził lęk o losy ojczyzny, wywołany niekorzystną sytuacją kraju w ostatnich latach panowania Zygmunta Augusta i dwoma okresami bezkrólewia. Odprawa posłów greckich to tragedia polityczna o losach ginącego państwa. Główne problemy nękające Troję to nierozwaga rządzących, uleganie przekupstwu oraz lekceważenie głosów mądrych i szlachetnych obywateli. Poprzez te antyczne realia Kochanowski odniósł się do sytuacji Polski w XVI wieku.[11]
Jan Kochanowski – ciekawostki
W Czarnolesie (powiat zwoleński) znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego.
Jan Matejko w 1862 roku namalował obraz pt. Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki. Obraz ten jest uznawany za zaginiony. Do dzisiejszego dnia zachował się jedynie szkic akwarelowy:
Książka pt. 100 Największych Polaków z 1999 roku podaje, że po czterystu latach od napisania, Treny Kochanowskiego poświęcone zmarłej córeczce Urszulce, należały do najlepiej sprzedających się tomików poezji w Stanach Zjednoczonych.[4]
Pomniki Jana Kochanowskiego znajdują się w Czarnolesie, Krakowie, Lublinie, Poznaniu, Radomiu, Rzeszowie, Sycynie i Zwoleniu. Jego imię upamiętnia także uczelnia wyższa – Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Jan Kochanowski – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania
W jakiej epoce żył i tworzył Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski żył i tworzył w epoce odrodzenia, zwanej również renesansem (franc. renaissance – odrodzenie).
Gdzie studiował Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski studiował na Akademii Krakowskiej, na uniwersytecie w Królewcu oraz na uniwersytecie w Padwie.
Kiedy i gdzie urodził się Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku w Sycynie w ziemi radomskiej, w ówczesnym województwie sandomierskim.
Co pisał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski pisał m.in. pieśni, fraszki i treny, a także tłumaczył psalmy. Jest autorem tragedii Odprawa posłów greckich.
Gdzie mieszkał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski w ostatnim okresie swojego życia (lata 1574-1584) mieszkał w Czarnolesie.
Ile trenów napisał Jan Kochanowski?
Cykl trenów Jana Kochanowskiego poświęconych jego zmarłej córeczce Urszuli składa się z 19 utworów.
Ile dzieci miał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski miał z żoną sześć córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Już po śmierci poety jego żona urodziła syna.[6]
Ile fraszek napisał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski jest autorem 301 fraszek.[10]
W którym wieku żył Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski żył w XVI wieku.
Gdzie i kiedy zmarł Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski zmarł na atak serca 22 sierpnia 1584 roku w Lublinie.[4]
Artykuły, które mogą Ci się spodobać:
Źródła
- Anna S. Artin (redakcja), Biografie Sławnych Ludzi, Wydawnictwo SMS, Bochnia – Kraków 2005, s. 300-301
- Agnieszka Grygiel (redakcja), Encyklopedia Sławnych Polaków, Wydawnictwo Publicat, s. 157-158
- Bartłomiej Kaczorowski (red. nacz.), Encyklopedia PWN. Wielkie biografie, 2. Pisarze, kompozytorzy, artyści, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 138-141
- Joanna Tropiło i Agnieszka Pioch-Sławomirska (redakcja), 100 Największych Polaków, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 1999, s. 66-67
- Wikipedia, Jan Kochanowski, https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kochanowski, dostęp: 16.11.2022
- Culture.pl, Jan Kochanowski, https://culture.pl/pl/tworca/jan-kochanowski, dostęp: 16.11.2022
- Maria Białek (red. prow.), Pisarze. Najsłynniejsi twórcy literatury polskiej, Carta Blanca, Kraków 2011, s. 8-9
- Feliks Kiryk i Andrzej Jureczko (redakcja), Szkolny Słownik Biograficzny, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 1996, s. 205
- Joanna i Jarosław Szarkowie, Poczet Wielkich Polaków, Dom Wydawniczy RAFAEL, Kraków 2016, s. 29
- Wikipedia, Lista dzieł Jana Kochanowskiego, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_dzie%C5%82_Jana_Kochanowskiego, dostęp: 16.11.2022
- Elżbieta Spadzińska-Żak i Joanna Szewczyk (redakcja), 101 Najsławniejszych pisarzy w dziejach Polski i świata, Wydawnictwo IBIS, s. 21
- Polska-poezja.pl, Jan Kochanowski – Pieśń XXV z Ksiąg Wtórych, https://polska-poezja.pl/lista-wierszy/34-jan-kochanowski-piesn-xxv-z-ksiag-wtorych-czego-chcesz-od-nas-panie-za-twe-hojne-dary, dostęp: 16.11.2022
Grafika główna autorstwa Tytusa Malaszewskiego (1827-1898) została sfotografowana przez Arianusa. Pochodzi z portalu wikimedia.org i została wykorzystana na licencji CC BY-SA 4.0.
Redaktor i administrator strony Zyciorysy.info. Prowadzi ten portal od ponad pięciu lat i jest autorem ponad 450 życiorysów.
Zapisz się do newslettera
Chciałbyś co jakiś czas otrzymywać powiadomienia o nowych, ciekawych biografiach?Zapisz się do newslettera: