Jan Kochanowski (1530-1584) to najwybitniejszy przedstawiciel renesansu w Polsce. Na zadziwiających swą aktualnością utworach Kochanowskiego wzorowały się całe pokolenia pisarzy – od Mickiewicza po Tuwima.
Krótki życiorys Jana Kochanowskiego – Notatka z najważniejszymi Informacjami
Jan Kochanowski urodził się 1530 roku w Sycynie (ziemia radomska), jako potomek średnio zamożnej szlachty. Kształcił się w Akademii Krakowskiej i na uniwersytecie w Królewcu. Decydujące znaczenie dla jego rozwoju intelektualnego oraz artystycznego miały jednak studia w Padwie, znaczącym ośrodku kultury renesansowej. Tam powstały wczesne, pisane po łacinie, utwory poetyckie (m.in. elegie miłosne).
Po powrocie do kraju w 1559 roku przez kilkanaście lat obracał się w kręgach dworskich. Najpierw związał się z możnowładcami małopolskimi: biskupem krakowskim Franciszkiem Padniewskim i marszałkiem wielkim koronnym J. Firlejem, a następnie pracował w kancelarii królewskiej, gdzie opiekował się nim biskup Piotr Myszkowski. Wtedy też rozwinął się w pełni talent twórczy Kochanowskiego. Wybitne znaczenie ma jego ówczesna twórczość liryczna – oparte o wzorce horacjańskie i petrarkowskie, różnorodne tematycznie pieśni i fraszki. Z kolei tradycje antycznej literatury przywołuje Odprawa posłów greckich, pierwsza polska tragedia renesansowa zbudowana wedle wzorców klasycznych.
Około 1574 roku Jan Kochanowski osiadł w Czarnolesie.[8] W kolejnym roku wziął ślub z Dorotą Podlodowską.[3] Sielankę życia rodzinnego przerwała niespodziewana śmierć jego ukochanej córeczki Urszulki.[4] Jej pamięci poświęcił niezwykle przejmujące, przepiękne, żałobne Treny.[9]
Ten wybitny polski poeta zmarł w 1584 roku w Lublinie.
Kim był Jan Kochanowski? Rozszerzona biografia Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku w Sycynie w ziemi radomskiej, w ówczesnym województwie sandomierskim.
Rodzice i rodzeństwo Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski przyszedł na świat w średnio zamożnej rodzinie szlacheckiej[2], jako syn Piotra Kochanowskiego (1485-1547)[1], radomskiego komornika granicznego i sandomierskiego sędziego oraz Anny, córki Jakuba Białaczowskiego herbu Odrowąż.[5] Anna była drugą żoną Piotra, a jego pierwsza żona Zofia zmarła prawdopodobnie w 1524 roku. Małżeństwo Piotra i Anny wydało na świat dwanaścioro dzieci – pięć córek i siedmiu synów.[1]
Jan Kochanowski – wykształcenie
Brak informacji o pierwszych naukach Kochanowskiego, jednak z pewnością zadbano o nie[1], gdyż w wieku 14 lat Jan Kochanowski zapisał się na wydział sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej[2], którą ukończył jako bakałarz nauk wyzwolonych. Następnie studiował na uniwersytecie w Królewcu. Tam zetknął się z prądami reformacyjnymi, jednak nigdy nie zmienił swego katolickiego wyznania. W latach 1552-1559 trzykrotnie przyjeżdżał studiować na uniwersytet w Padwie pod kierunkiem wybitnego humanisty F. Robortella. Wówczas zdobył gruntowne wykształcenie filologiczne i rozpoczął działalność literacką w jęz. łacińskim, pisząc epigramaty i elegie naśladujące twórczość rzymskich poetów, głównie Horacego i Marcjalisa.[3]
Kochanowski zwiedził całe Włochy, udał się statkiem do Marsylii, przemierzył konno Francję oraz Niemcy. Tradycja głosi, że z podróży przysłał pierwszy utwór po polsku, śpiewany do dziś hymn Czego chcesz od nas, Panie. Mikołaj Rej po przeczytaniu hymnu miał powiedzieć: „Temu dank przed sobą dawam”[2] (dank – nagroda dla zwycięzcy; pierwszeństwo).
Okres dworski Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski wrócił do kraju i w wieku około 30 lat rozpoczął karierę dworską, m.in. u biskupa Piotra Myszkowskiego, dzięki któremu dostał się do kancelarii królewskiej. Dwór Zygmunta Augusta skupiał wtedy najwybitniejszych myślicieli i artystów. Kochanowski zaprzyjaźnił się z nimi, co znalazło odbicie we Fraszkach – krótkich, często żartobliwych wierszach, wzorowanych na starożytnych epigramatach. Pisywał je także w Czarnolesie, dodając do wierszy biesiadnych miłosne wyznania, modlitwy, a także krótkie refleksje nad własnym życiem i twórczością.[2]
Talent Kochanowskiego w pełni objawił się w Pieśniach, które są uważane za początek polskiej liryki. Poeta głosił w nich horacjańską zasadę carpe diem – „chwytaj dzień”, tzn. ciesz się każdą mijającą chwilą i pogodnie stawiaj czoło przeciwnościom losu. Podczas pobytu na dworze królewskim napisał także dramat pt. Odprawa posłów greckich, który był wzorowany na starożytnej greckiej tragedii.[4]
Kochanowski świetnie znał łacinę, co pozwoliło mu dokonać wspaniałego przekładu psalmów (np. Kto się w opiekę odda Panu swemu).[2]
Dzięki biskupowi Myszkowskiemu poeta uzyskał dochodowe probostwo poznańskie, chociaż w Poznaniu nigdy nie był. Zgodnie z ówczesnymi zwyczajami przyjął niższe święcenia duchowne, jednakże w obowiązkach duszpasterskich wyręczał się wikarym. Podobnie wyglądało to w parafii w Zwoleniu, gdzie mieszkańcy rzadko widywali swojego proboszcza.[2]
Okres czarnoleski – rodzina, żona i dzieci Jana Kochanowskiego
Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku, Jan Kochanowski ostatecznie pożegnał się z dworem królewskim, zrezygnował z godności i majątków kościelnych. Zrobił to, aby móc się ożenić. W 1574 roku zamieszkał w dworku w Czarnolesie w pobliżu rodzinnej Sycyny i spędził tam dziesięć ostatnich, najbardziej twórczych lat życia.
W 1575 roku Jan Kochanowski wziął ślub z Dorotą Podlodowską.[3] Sielankę życia rodzinnego przerwała niespodziewana śmierć jego ukochanej córeczki Urszulki. Jego świat wartości został zaburzony, a wyrazem wahań, rozterek i ogromnego bólu stały się napisane wówczas Treny.[4] Wkrótce zmarła także jego druga córeczka, Hanna.[1] Jan Kochanowski miał z żoną sześć córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Po śmierci poety Dorota urodziła syna.[6]
Śmierć Jana Kochanowskiego
Najwybitniejszy polski poeta do czasów Adama Mickiewicza zmarł na atak serca 22 sierpnia 1584 roku w Lublinie. Miał zaledwie 54 lata. W uroczystościach pogrzebowych wziął udział król Stefan Batory.[4] Poeta został pochowany w późnogotyckim kościele Podwyższenia Krzyża Św. w Zwoleniu, gdzie w latach 1566-1575 sprawował świeckie probostwo. Na pomniku nagrobnym widnieje jego popiersie: mistrz z Czarnolasu został ukazany jako zamyślony przechodzień w zarzuconym na ramiona płaszczu i rękawiczkami w dłoni.[7]
Twórczość Jana Kochanowskiego – najważniejsze dzieła i utwory
Fraszki Jana Kochanowskiego – krótkie opracowanie, najpopularniejsze tytuły
Jan Kochanowski jest autorem 301 fraszek[10] – krótkich utworów poetyckich, w których w humorystyczny sposób wyśmiewa ludzkie wady oraz złe skłonności, a każdy utwór jest zakończony zapadającą w pamięć puentą. Fraszki Jana Kochanowskiego cechuje ogromna różnorodność tematyczna i znaczna rozpiętość nastrojów w poszczególnych utworach – od refleksji o śmierci za ojczyznę do dworskich anegdot.[11]
Do najpopularniejszych fraszek Jana Kochanowskiego należą:
- Na zdrowie
- Na lipę
- Na dom w Czarnolesie
- Na młodość
- O żywocie ludzkim
- O doktorze Hiszpanie
- Do gór i lasów
- Do snu
- O miłości
- Raki
Treny Jana Kochanowskiego – geneza, motywy, krótkie opracowanie
Jan Kochanowski napisał Treny na przełomie 1579 i 1580 roku na cześć zmarłej 2,5-letniej córeczki Urszuli. Cykl ten składa się z 19 utworów. Autor wykazał się nowatorstwem, gdyż napisał treny na cześć dziecka (a nie znanej osobistości) i dodatkowo stworzył cały ich cykl, a nie – zgodnie z antyczną tradycją – pojedynczy utwór.
Kochanowski po śmierci córeczki przeżył kryzys światopoglądowy – utracił wiarę w renesansową filozofię, zgodnie z którą na świecie panuje ład, dobro i harmonia. W związku z tym w Trenach dominuje nastrój żałoby, poczucia bezradności i rozpaczy, które w końcu łagodzi odwołanie do Boga w ostatnim z trenów – Trenie XIX.[11]
Pieśni Jana Kochanowskiego – krótkie opracowanie
Jan Kochanowski jest autorem 59 pieśni (w tym Pieśni świętojańskiej o Sobótce, która składa się z 12 wierszy).[10]
Jednym z głównych tematów Pieśni Kochanowskiego jest refleksja nad życiem. Obecna w nich filozofia „złotego środka” to korzystanie z uroków życia przy jednoczesnym zachowaniu umiaru i spokoju wewnętrznego. W pieśniach, obok utworów patriotycznych, miłosnych, biesiadnych i autotematycznych, obecna jest także pochwała Boga za stworzenie doskonałego świata i uczynienie człowieka jego mieszkańcem.[11] Szczególnie znana w dzisiejszych czasach jest Pieśń XXV. Ten hymn o charakterze dziękczynnym, zaczynający się od słów „Czego chcesz od nas, Panie…” jest jednym z największych arcydzieł polskiej liryki i śpiewany jest w kościołach po dziś dzień.[12]
Odprawa posłów greckich
W dramacie Odprawa posłów greckich Jan Kochanowski wyraził lęk o losy ojczyzny, wywołany niekorzystną sytuacją kraju w ostatnich latach panowania Zygmunta Augusta i dwoma okresami bezkrólewia. Odprawa posłów greckich to tragedia polityczna o losach ginącego państwa. Główne problemy nękające Troję to nierozwaga rządzących, uleganie przekupstwu oraz lekceważenie głosów mądrych i szlachetnych obywateli. Poprzez te antyczne realia Kochanowski odniósł się do sytuacji Polski w XVI wieku.[11]
Jan Kochanowski – ciekawostki
W Czarnolesie (powiat zwoleński) znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego.
Jan Matejko w 1862 roku namalował obraz pt. Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki. Obraz ten jest uznawany za zaginiony. Do dzisiejszego dnia zachował się jedynie szkic akwarelowy:
Książka pt. 100 Największych Polaków z 1999 roku podaje, że po czterystu latach od napisania, Treny Kochanowskiego poświęcone zmarłej córeczce Urszulce, należały do najlepiej sprzedających się tomików poezji w Stanach Zjednoczonych.[4]
Pomniki Jana Kochanowskiego znajdują się w Czarnolesie, Krakowie, Lublinie, Poznaniu, Radomiu, Rzeszowie, Sycynie i Zwoleniu. Jego imię upamiętnia także uczelnia wyższa – Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Jan Kochanowski – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania
W jakiej epoce żył i tworzył Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski żył i tworzył w epoce odrodzenia, zwanej również renesansem (franc. renaissance – odrodzenie).
Gdzie studiował Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski studiował na Akademii Krakowskiej, na uniwersytecie w Królewcu oraz na uniwersytecie w Padwie.
Kiedy i gdzie urodził się Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku w Sycynie w ziemi radomskiej, w ówczesnym województwie sandomierskim.
Co pisał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski pisał m.in. pieśni, fraszki i treny, a także tłumaczył psalmy. Jest autorem tragedii Odprawa posłów greckich.
Gdzie mieszkał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski w ostatnim okresie swojego życia (lata 1574-1584) mieszkał w Czarnolesie.
Ile trenów napisał Jan Kochanowski?
Cykl trenów Jana Kochanowskiego poświęconych jego zmarłej córeczce Urszuli składa się z 19 utworów.
Ile dzieci miał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski miał z żoną sześć córek, z których trzy zmarły w dzieciństwie. Już po śmierci poety jego żona urodziła syna.[6]
Ile fraszek napisał Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski jest autorem 301 fraszek.[10]
W którym wieku żył Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski żył w XVI wieku.
Gdzie i kiedy zmarł Jan Kochanowski?
Jan Kochanowski zmarł na atak serca 22 sierpnia 1584 roku w Lublinie.[4]
Artykuły, które mogą Ci się spodobać:
Źródła
- Anna S. Artin (redakcja), Biografie Sławnych Ludzi, Wydawnictwo SMS, Bochnia – Kraków 2005, s. 300-301
- Agnieszka Grygiel (redakcja), Encyklopedia Sławnych Polaków, Wydawnictwo Publicat, s. 157-158
- Bartłomiej Kaczorowski (red. nacz.), Encyklopedia PWN. Wielkie biografie, 2. Pisarze, kompozytorzy, artyści, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 138-141
- Joanna Tropiło i Agnieszka Pioch-Sławomirska (redakcja), 100 Największych Polaków, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 1999, s. 66-67
- Wikipedia, Jan Kochanowski, https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kochanowski, dostęp: 16.11.2022
- Culture.pl, Jan Kochanowski, https://culture.pl/pl/tworca/jan-kochanowski, dostęp: 16.11.2022
- Maria Białek (red. prow.), Pisarze. Najsłynniejsi twórcy literatury polskiej, Carta Blanca, Kraków 2011, s. 8-9
- Feliks Kiryk i Andrzej Jureczko (redakcja), Szkolny Słownik Biograficzny, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków 1996, s. 205
- Joanna i Jarosław Szarkowie, Poczet Wielkich Polaków, Dom Wydawniczy RAFAEL, Kraków 2016, s. 29
- Wikipedia, Lista dzieł Jana Kochanowskiego, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_dzie%C5%82_Jana_Kochanowskiego, dostęp: 16.11.2022
- Elżbieta Spadzińska-Żak i Joanna Szewczyk (redakcja), 101 Najsławniejszych pisarzy w dziejach Polski i świata, Wydawnictwo IBIS, s. 21
- Polska-poezja.pl, Jan Kochanowski – Pieśń XXV z Ksiąg Wtórych, https://polska-poezja.pl/lista-wierszy/34-jan-kochanowski-piesn-xxv-z-ksiag-wtorych-czego-chcesz-od-nas-panie-za-twe-hojne-dary, dostęp: 16.11.2022
Grafika główna autorstwa Tytusa Malaszewskiego (1827-1898) została sfotografowana przez Arianusa. Pochodzi z portalu wikimedia.org i została wykorzystana na licencji CC BY-SA 4.0.
Redaktor i administrator strony Zyciorysy.info. Od 2018 roku zgłębia historie znanych ludzi, w czym pomagają mu dziesiątki książek z życiorysami znanych postaci, wideo wywiady czy publikacje internetowe. Efektem tych działań jest ponad 450 opublikowanych życiorysów. Jego publikacje bywają źródłem dla wielu znanych portali.
Zapisz się do newslettera
Chciałbyś co jakiś czas otrzymywać powiadomienia o nowych, ciekawych biografiach?Zapisz się do newslettera: