Jan Matejko był przedstawicielem najwybitniejszym pośród malarzy polskiej twórczości historycznej wieku XIX. Był wybitnym historiozofem – realistą. Zaznaczył się również dzięki temu jako wielki patriota.
Krótki życiorys Jana Matejki
Jan Matejko przyszedł na świat 24 VI 1838 w Krakowie, natomiast zmarł 1 XI 1893, również w Krakowie. Był malarzem najwybitniejszym pośród przedstawicieli polskiego malarstwa historycznego wieku XIX. Druga połowa lat pięćdziesiątych upłynęła Matejce na studiach Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, lecz studiował również w Monachium. Na połowę lat sześćdziesiątych przypadł Matejce okres członkostwa w Towarzystwie Naukowym, które miało swą siedzibę w Krakowie, lecz okazjonalnie udzielał się też w akademiach zagranicznych. Istotny w biografii Matejki jest rok 1873, na który to rok przypada objęcie przez niego funkcji dyrektora Sztuk Pięknych w Krakowie. Wówczas to odbył też swe zagraniczne podróże, a wśród nich do Włoch, Węgier, Czech, Turcji, czy Wiednia i Paryża. Tymczasem jego obrazy dotyczyły dziejów ojczystych już w latach pięćdziesiątych, których to rozkwit przypada na lata późniejsze, jak choćby „Stańczyk” z roku 1862, „Kazanie Skargi” z 1864 roku, dwa lata później powstał „Rejtan”, a w 1869 „Unia Lubelska”. Kunszt Matejki dojrzewał z obrazu na obraz, o czym świadczy fakt, że w latach siedemdziesiątych powstał na przykład „Stefan Batory pod Pskowem”, „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”, czy „Bitwa pod Grunwaldem”. Ale to rzecz jasna nie koniec, ponieważ nie mniej płodne okazują się być lata osiemdziesiąte – wśród dzieł tego okresu należy wymienić „Hołd Pruski”, „Sobieski pod Wiedniem” czy w końcu „Kościuszko pod Racławicami”, a prawdziwym apogeum „Konstytucja 3 maja” z roku 1891.
Realizm i dokumentalizm są cechami rozpoznawczymi dzieła Matejki, jest też rozpoznawalny dynamizm w całej krasie realizmu, precyzja szczegółów. Jan Matejko to wspaniały portrecista, można na dowód wymienić chociażby autoportret artysty, czy też A. Potockiego, lub S. Tarnowskiego. Z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pochodzi na przykład wybitna polichromia w Kościele Mariackim w Krakowie, czy wówczas również poczet królów i książąt polskich. W natłoku tych niezwykle udanych dzieł Matejko również nauczał, a czynił to na rzecz talentów takich jak Malczewski, Mehoffer lub Gottlieb i Wyspiański. W działalności Matejki wyraźnie zaznacza się patriotyzm, który tylko umacniał świadomość narodową, i czyni to do dnia dzisiejszego.
Biografia rozszerzona Jana Matejki
Jan Matejko przyszedł na świat w Krakowie 24 VI 1838 roku. Rodzina Matejków posiadała korzenie Polsko – czeskie, uważa się, że sam Matejko był w 50% Czechem. Jeśli idzie o młodość wczesną twórcy, to cierpiał on na swoisty brak miłości rodzicielskiej, który rekompensowały mu znajomości sąsiedzkie. Skoncentrujmy się jednak bardziej na twórczości, ponieważ to dzięki niej uruchomił się towarzysko. Otóż w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XIX wieku Matejko uczył się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, studiując również w Monachium. Nauk udzielali mu tacy ponadprzeciętni jak Władysław Łuszczkiewicz i Wojciech Stattler. W roku 1862 powstał jego „Stańczyk”, dwa lata później „Kazanie Skargi”, wreszcie końcem lat sześćdziesiątych „Unia Lubelska” i „Rejtan”. W połowie lat sześćdziesiątych tymczasem Matejko brał udział w krakowskim Towarzystwie Naukowym. Udzielał się też w ośrodkach akademickich zagranicznych. Rok 1873 oznaczał dla Matejki posadę dyrektora krakowskich Sztuk Pięknych. Mógł wtedy pozwolić sobie na artystycznie budujące podróże. Pod wpływem swych zainteresowań historycznych stworzył obrazy takie jak, chociażby „Stefan Batory pod Pskowem”, „Bitwa pod Grunwaldem”, czy „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”. Matejko wówczas ani myślał, by spuścić z tonu. Artysta rozwijał się znacznie, co obserwujemy w jego twórczości lat osiemdziesiątych. Na przykład Matejko popełnił wtedy swój „Hołd Pruski”, ale nie tylko. Wkrótce potem światło dzienne ujrzał obraz zatytułowany „Sobieski pod Wiedniem”, czy w końcu „Kościuszko pod Racławicami”. Mowa o prawdziwym twórczym apogeum. Zwykło się uważać, że Matejko do końca rozwijał się i jest w tym prawda, potwierdza to bowiem dzieło z roku 1891, mianowicie „Konstytucja 3 maja”.
Wspaniały dokumentalizm przejawiający się w realizmie to za pewne cechy rozpoznawcze dzieł Matejki jest też obecny swoisty dynamizm w całej krasie wspomnianego realizmu, precyzja szczegółów, która pokazuje ile wysiłku i czasu pochłonęły jego dzieła. Jan Matejko to rzecz jasna wspaniały portrecista, nie trzeba szukać, można bowiem na dowód wymienić, chociażby autoportret jego samego, czy też ludzi, dla których wykonał zamówienia, wśród nich A. Potocki, lub S. Tarnowski. Na przykład wybitna polichromia w Kościele Mariackim w Krakowie pochodzi z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Wówczas również stworzył swój poczet królów i książąt polskich. Drobiazgowość idzie w parze z pracą czasochłonną, a jednak jakoś Matejko znajdował czas dla młodych twórców, którzy chcieli się nauczyć od niego mistrzostwa – dowodem są jego uczniowie, tacy jak Mehoffer, Malczewski, Mehoffer lub Wyspiański i Gottlieb. Matejko przy tym wyraźnie zaznaczył swój patriotyzm, który zapewne pełnił funkcje umacniające świadomość narodową. Czyni to zresztą do dzisiaj. Jan Matejko marł 1 XI 1893, również w Krakowie.
Ciekawostki o Janie Matejko
- Miał bardzo słaby wzrok i cierpiał z tego powodu. Bywało, że na ulicy nie poznawał ludzi.
- Jego wybranka serca, a wkrótce żona, była typem władczej damy, która roztaczała nad artystą niemal dyktatorską kontrolę. Zwykł mawiać o niej „Gwiazda”, studząc nieco emocje i dystansując się w sposób humorystyczny do scen i ekscesów, jakie potrafiła wzniecać. To właśnie ona posłużyła Matejce za wzór do oddania postaci Bony Sforzy w jego „Hołdzie pruskim”. Niemniej jednak zachowania, które inscenizowała, spowodowały w końcu, że zamknięto ją w ośrodku dla chorych psychicznie.
- W czasie powstania styczniowego Matejko woził powstańcom broń i wspomagał materialnie. Żałował, iż nie jest w stanie walczyć, nie pozwalała mu na to bowiem wada wzroku.
Cytaty Jana Matejki
„Módlmy się za ojczyznę. Boże, błogosław dzieci.”
Książka o Janie Matejko
„Jan Matejko wszystkim znany” jest książką Marii Szypowskiej, która przybliża czytelnikom wizerunek artysty.
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Matejko
- https://culture.pl/pl/tworca/jan-matejko
- https://biografia24.pl/jan-matejko/
Ciekawe artykuły
