Jan Nowak Jeziorański (1914-2005) był żołnierzem Armii Krajowej, legendarnym “kurierem z Warszawy”, wieloletnim dyrektorem polskiej stacji Radia Wolna Europa, dziennikarzem, pisarzem i publicystą.
Życiorys Jana Nowaka-Jeziorańskiego
Zdzisław Jeziorański przyszedł na świat 2 października 1914 roku w Berlinie. Jego ojciec Wacław (1869–1918) był urzędnikiem Towarzystwa Ubezpieczeniowego. Jego matką była Elżbieta z Piotrowskich (1880–1975).
Największą sławę zdobył pod pseudonimem „Jan Nowak”, pod którym prowadził wojenną działalność kurierską, a w późniejszych latach używał go przed mikrofonami Radia Wolna Europa.
Ukończył Gimnazjum Państwowe im. Adama Mickiewicza w Warszawie, a następnie studia ekonomiczne. W 1936 roku został starszym asystentem w katedrze ekonomiki Uniwersytetu w Poznaniu. W czerwcu 1937 roku ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego i skierowano go do dalszej służby w 2. Dywizjonie Artylerii Konnej im. gen. Józefa Sowińskiego.
II Wojna Światowa
We wrześniu 1939 roku wziął udział w kampanii wrześniowej w stopniu porucznika rezerwy w Ośrodku Zapasowym Artylerii Konnej nr. 2 i w obronie Wołynia w Grupie “Włodzimierz”. Trafił do niewoli niemieckiej, jednak udało mu się uciec z obozu.
Od 1940 roku działał w podziemiu, a w 1941 roku rozpoczął działalność w konspiracji. Działał jako kolporter oraz inspektor w wydziale “N” VI Oddziału KG ZWZ-AK. Brał udział w rozprowadzaniu materiałów propagandowych, których celem było obniżenie morale żołnierzy niemieckich. Pracował także w administracji niemieckiej, aby pozyskać dokumenty okupanta pomocne polskim organizacjom konspiracyjnym. Zadebiutował w 1940 roku jako publicysta politycznych, drukując w wydawnictwie podziemnym „Znak” esej o Konstytucji 3 maja.
W 1943 zgłosił się na ochotnika na funkcję kuriera AK do władz polskich poza krajem. Wysłano go pod przybranym nazwiskiem “Jan Kwiatkowski” do Poselstwa Polskiego w Sztokholmie. Przekazał pocztę i wrócił do kraju. Sukces tej wyprawy sprawił, że powierzono mu funkcję poważną funkcję emisariusza, w ramach której miał dotrzeć do rządu RP w Londynie. Na potrzeby tego zadania przyjął pseudonim “Jan Nowak”. W Anglii przeprowadził rozmowy z przedstawicielami rządu polskiego i angielskimi władzami, w tym także z premierem Winstonem Churchillem.
Z Anglii przetransportowano go do Włoch. W nocy z 25 na 26 lipca 1944 przybył na pokładzie samolotu do Polski, który wyruszył z bazy lotniczej w Brindisi i wylądował w pobliżu Tarnowa. Następnie przybył do Warszawy, jako ostatni emisariusz przed wybuchem powstania warszawskiego.
Podczas powstania warszawskiego wziął ślub z łączniczką “Gretą”, czyli Jadwigą Wolską. Ślub odprawiono w przerwie pomiędzy pogrzebami i trwał zaledwie 7 minut. Jego żona zmarła w 1999 roku w USA.
W przeddzień kapitulacji wyruszył do Londynu, z rozkazu komendanta AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego. Zabrał setki dokumentów i zdjęć. Będąc emisariuszem Armii Krajowej zyskał przydomek “Kurier z Warszawy”. Używał wtedy fałszywych dokumentów, w których występowała data urodzenia 15 maja 1913, która później często była błędnie podawana, jako faktyczna data jego urodzin.
Okres emigracji
Rozwój sytuacji w Polsce powojennej nie spełnił jego oczekiwań. Uznał wówczas, że powinien zostać przynajmniej na razie na obczyźnie. Zamieszkał w Londynie. Nie wiedział, że na powrót do ojczyzny przyjdzie mu czekać większą część swojego życia.
Przez kilka kolejnych lat działał w środowiskach polskiej emigracji politycznej oraz w radiu BBC. Kiedy powstawała Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa, znalazł się w jej zespole. Wierzył, że przekazując co dzień rodakom w kraju informacje niezafałszowane przez komunistyczną propagandę, będzie w pewnym sensie obecny w Polsce.
Szybko zdobył uznanie kolegów dziennikarzy i tym samym w 1951 roku został dyrektorem sekcji polskiej Radia Wolna Europa. Zajmował to stanowisko nieprzerwanie przez niemal ćwierć wieku. Uroczystość zamknięcia Rozgłośni odbyła się po 42 latach pracy – 20 czerwca 1994 roku w Poznaniu. Stacja ta przyczyniła się do upadku komunizmu w Europie Środkowowschodniej.
W 1976 roku Jan Nowak-Jeziorański wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Aktywnie działał w Kongresie Polonii Amerykańskiej. W gorących dla naszego kraju latach 80. wiele razy spotykał się z prezydentami Stanów Zjednoczonych i innymi osobistościami tamtejszego rządu i Kongresu. Po ucieczce pułkownika Kuklińskiego do Stanów stał się gorącym orędownikiem jego sprawy.
Napisał do zachodnich władz tyle listów i petycji w kwestiach polskich, że zajmują one w sumie kilkadziesiąt grubych teczek. Jego audycje radiowe, a później telewizyjne, rejestrowane dla TVP w Waszyngtonie, cieszyły się popularnością. Świadczy o tym chociażby przyznanie mu nagrody Wiktora za publicystykę telewizyjną. Jest autorem wielu książek. Do najbardziej znanych należą tomy wspomnień: Kurier z Warszawy, Wojna w eterze i Polska z oddali, a także późniejsze publikacje: W poszukiwaniu nadziei, Rozmowy o Polsce, Polska wczoraj, dziś i jutro, Polska z bliska.
Po 1989 roku Jan Nowak-Jeziorański nadal poświęcał ojczyźnie niemal całą swoją uwagę. W wypowiedziach telewizyjnych komentował zmieniającą się sytuację polityczną, udzielając rad kształtującej się dopiero demokracji. Zaczął również regularnie odwiedzać ojczyznę.
Ostatnie lata
W lipcu 2002, po 58 latach emigracji wrócił na stałe do Polski i zamieszkał w Warszawie. Do końca zabierał głos w ważnych sprawach, m.in. nawoływał do wzięcia udziału w referendum akcesyjnym do Unii Europejskiej i głosowania za integracją. Zmarł 21 stycznia 2005 roku.
Ciekawostki
W czasie walki o wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej stał się chyba najbardziej aktywnym i znanym emisariuszem rządu emigracyjnego.
Władze Polski Ludowej traktowały go jak wroga i zdrajcę. Ówczesna opozycja widziała w nim jednego ze swoich najważniejszych sojuszników, mających szeroki kontakt z zachodnimi elitami politycznymi.
Po demokratycznych przemianach w 1989 roku spełniło się jego wielkie marzenie – przyjechał do kraju po kilkudziesięciu latach przymusowej emigracji. Później już regularnie odwiedzał ojczyznę, aby na kilka lat przed śmiercią, w 2002 roku zamieszkać w Warszawie.
W 1994 roku został odznaczony Orderem Orła Białego. W 1999 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytety Wrocławskiego. W 2000 roku otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego za reportaż literacki i eseistykę.
Cytaty
“Byłem przekonany, że komunizm upadnie, ponieważ tkwiące w nim sprzeczności prędzej czy później musiały doprowadzić do załamania systemu.”
“Nie ma demokracji bez udziału obywateli. Tam, gdzie obywatele nie interesują się życiem publicznym, demokracja jest bardzo krucha.”
“Pesymizm jest proroctwem, które samo się spełnia.”
“Podziały są ceną, jaką się płaci za demokrację.”
“To nie ważne, czy Ojczyzna mi się podoba, czy nie. Z duszy jej sobie nie wyrwę…”
“W życiu człowieka, jak w mikrokosmosie, odbijają się losy całego pokolenia.”
Źródła
Encyklopedia Sławnych Polaków, wyd. Publicat https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Nowak-Jeziora%C5%84skihttps://pl.wikiquote.org/wiki/Jan_Nowak-Jeziora%C5%84ski
