Jan Sztaudynger (1904-1970) to polski poeta, fraszkopisarz, satyryk, teoretyk lalkarstwa i tłumacz.
Biografia Jana Sztaudyngera
Jan Izydor Sztaudynger urodził się 28 kwietnia 1904 roku w Krakowie, jako syn Izydora Jana Józefa i Anny z Kokowskich. Przyszedł na świat w rodzinie o pochodzeniu polskim, niemieckim i francuskim.
Uczęszczał do Wzorcowej Szkoły Ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim w Krakowie. W 1914 roku, po wybuchu I wojny światowej, ewakuował się wraz z rodzicami do Brna na Morawach, gdzie kontynuował naukę na Prywatnych Polskich Kursach Gimnazjalnych. W 1915 roku powrócił do Krakowa i podjął naukę w Gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego. W 1922 roku zdał maturę i podjął jednocześnie studia z zakresu filologii polskiej oraz germanistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1923 roku ukończył roczne Studia Pedagogiczne, a rok później otrzymał tytuł doktora filozofii.
Debiutował w 1923 roku artykułem w jęz. czeskim o poezji Jerzego Karaska opublikowanym w praskim czasopiśmie “Divadelni Listy”. W latach 1921-25 był członkiem grupy literackiej “Helion”. W maju 1923 roku zorganizował w Collegium Novum pierwszy własny wieczór poetycki. Rok później opublikował pierwszy wiersz pt. Marsz żałobny ku czci Chopina, na łamach “Gońca Krakowskiego”. W 1925 roku wydał debiutancki tomik poezji Dom mój. W 1928 roku podjął pracę jako nauczyciel języka polskiego w Dębicy na Pomorzu, a po odbyciu służby wojskowej, do 1930 roku był nauczycielem w Seminarium Nauczycielskim w Bydgoszczy. W 1930 roku przeprowadził się do Poznania, gdzie do 1934 roku nauczał w Seminarium Nauczycielskim.
Z tego okresu pochodzą jego liczne liryki zamieszczane w miejscowych gazetach i periodykach oraz sztuki dla teatru lalek. W 1930 roku ożenił się z Zofią Jankowską, a trzy lata później na świat przyszła ich córka Anna. Od 1930 roku był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W latach 1933-35 współpracował jako autor i wydawca tekstów z poznańskim kabaretem literackim – Klub Szyderców pod Kaktusem. W 1934 roku objął stanowisko kierownika literackiego Teatru Lalek “Miniatury”, podjął też pracę w Państwowej Szkole Wydziałowej w Poznaniu. W latach 1935-37 urlopowany ze szkoły, jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej studiował organizację teatrów lalkowych w krajach Europy Zachodniej.
W 1937 roku został odznaczony Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Od 1938 roku był redaktorem działu kukiełek periodyku “Teatr Ludowy”, a w latach 1938-39 redagował pismo “Bal u Lal. Miesięcznik Marionetkowy”.
Po wybuchu II wojny światowej został wraz z rodziną wysiedlony przez Niemców, osadzony w obozie przejściowym i przesiedlony we wsi Malice w Sandomierskim. Zaangażowany był w tajnym nauczaniu – m.in. w konspiracyjnym gimnazjum w Opatowie. Jesienią 1944 roku dotarł do Lublina, gdzie do końca roku pracował w charakterze referenta teatrów lalkowych przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego. W 1945 roku, po zakończeniu wojny, osiadł w Łodzi, gdzie był m.in. kierownikiem literackim Teatru Lalek “Biedronka”, a do 1950 roku referentem ds. literatury w Wydziale Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego Łodzi. Był w tym czasie również wykładowcą na kursach teatralnych, organizowanych na Dolnym Śląsku.
W 1946 roku na świat przyszedł jego syn Jacek. W kolejnym roku poeta zamieszkał w Szklarskiej Porębie, skąd dojeżdżał z wykładami do Krakowa i Warszawy. Okres powojenny był czasem jego wzmożonej działalności literackiej.
W 1950 roku powrócił do Łodzi, gdzie został zatrudniony na stanowisku redaktora periodyka “Teatr lalek”. W 1955 roku zamieszkał w Zakopanem. Jako poeta i satyryk współpracował ze “Szpilkami, “Dziennikiem Łódzkim”, “Życiem Literackim”, “Karuzelą” czy “Gazetą Robotniczą”. Do końca życia aktywnie uczestniczył w życiu publicznym i artystycznym – sporo pisał i publikował.
W 1854 roku rozpoznano u niego ciężką chorobę, w wyniku której wielokrotnie przebywał w szpitalach. Zmarł w Klinice Hematologicznej w Krakowie dnia 12 września 1970 roku. Pochowano go na cmentarzu Salwatorskim.
Twórczość Jana Sztaudyngera – wiersze, fraszki, etc.
Debiutancki tomik poetycki Jana Sztaudyngera Dom mój ukazał się w 1926 roku w Księgarni św. Wojciecha z przedmową Karola Huberta Rostworowskiego. W następnych latach ukazały się jego liczne tomiki poetyckie, m.in.: Ballada o Stanisławie Wysockiej (1930), Ballady poznańskie (1930), Ludzie (1931), Rzeź na Parnasie (1931), Kantyczki śnieżne (1934), Strofy wrocławskie (1947), Krakowskie piórka (1956), Puch ostu (1958), Łatki na szachownicy (1961), Muchomory (1961), Kasztanki (1964), Rymy (1970). Niemal wszystkie te tomiki zawierają także fraszki. Wyłącznie fraszki Sztaudynger zawarł w zbiorach: Krople liryczne (1959), Raptularz zakochanych (1960), Piórka z gór (1961).
Obok liryków opublikował kilka dramatów dla dzieci, a także innych dramatów miniatur dramatycznych.
W dorobku Sztaudyngera ważne miejsce zajmują także: wspomnienia z pobytu na Śląsku (U źródeł Polski, 1933), cykl wspomnień z różnych okresów życia – Szczęście z datą wczorajszą oraz studium popularnonaukowe Marionetki (1938).
Utwory Jana Sztaudyngera doczekały się w ostatnich dziesięcioleciach wielu wznowień, także w edycjach zbiorowych. W twórczości satyrycznej operował celnymi aluzjami, kalamburem, posiłkował się zręcznie oryginalną konstrukcją wierszową. Wiele z tych utworów, zwłaszcza fraszek, dotyczy Krakowa, jego mieszkańców i tradycji. Jego wczesną poezję charakteryzują tendencje do nastrojowości charakterystycznej dla literatury ludowej.
W ostatnich miesiącach życia spisał z pomocą córki tom wspomnień pt. “Chwalipięta”, w którym opowiedział o wydarzeniach z różnych okresów jego życia, snuł refleksje na temat swojej twórczości oraz wspominał rodzinę i przyjaciół.
Ciekawostki o Janie Sztaudyngerze
Z fraszką Jana Sztaudyngera mierzyli się w kwietniu 2019 roku wszyscy gimnazjaliści. Treść fraszki pt. “Skarga zmiętego” brzmi:
“Życie mnie
mnie!”.
Niektórzy gimnazjaliści zastanawiali się nawet, czy tekst został w pełni wydrukowany.
Jego córka Anna Sztaudynger-Kalisiewicz została doktorem socjologii oraz propagatorką jego twórczości. Natomiast syn Jan Jacek Sztaudynger został profesorem zwyczajnym Katedry Ekonometrii na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego.
Sztaudynger marzył od dziecka, aby być poetą lirycznym, tworzyć dramaty religijne, jednak najlepiej wychodziły mu drobne satyryczne fraszki. Jego córka wspomina: “łatwość pisania fraszek i zdolność natychmiastowej rymowanej riposty była dla ojca radością, ale i utrapieniem. Przekorne czy frywolne fraszki przychodziły mu do głowy w sytuacjach całkiem poważnych, z którymi licowała tylko zaduma czy powaga, a on krztusił się, powstrzymując śmiech“.
Jan Sztaudynger był również tłumaczem literatury niemieckiej, w tym m.in. Johanna Wolfganga Goethe.
Jan Sztaudynger – cytaty
“Każda zmarszczka ma historię swą,
Każda rzeźbiona uśmiechem lub łzą.”
“Czasami najwięcej rzucają cienia własne wyjaśnienia.”
“Jeśli nie chcesz mojej zguby,
Daj mi banknot, ale gruby.”
“Mimo najszybszych samolotów,
Do wczoraj nie ma już powrotu… “
“Łamią cię? Może to zaszczytnie.
Bez wtedy łamią, kiedy kwitnie.”
“Niestety, rzadko koło zdarzeń obraca siła naszych marzeń.”
“Oto para idealna,
on Amor, ona amoralna.”
“Traktuje ją jak powietrze” – lecz bez powietrza żyć nie można.”
“Mówię. Krzyczę. Piszę. Czy warto było mącić ciszę?”
“Boją się ciszy, wtedy się własne serce słyszy. “
“Koncert miał dziwnie nieskładne brzmienie:
wpierw grały zmysły, potem sumienie.”
“Niejeden nie pojmie na własnym pogrzebie,
Że kąsał innych – a zjadł sam siebie. “
Źródła
Obraz: zdjęcie okładki Piórka Jana Sztaudyngera.
Biografie Sławnych Ludzi, Tom 3, wyd. SMShttps://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Sztaudynger
https://fakty.tvn24.pl/ogladaj-online,60/pogoda-na-piatek-12-kwietnia,926690.html
https://www.cytaty.info/janizydorsztaudynger.htm
https://lubimyczytac.pl/cytaty/5030/autor/jan-izydor-sztaudynger
https://fakty.interia.pl/mazowieckie/news-chwalipieta-wspomnienia-sztaudyngera,nId,1218803
