Janusz Gajos (ur. 1939) jest polskim aktorem filmowym, telewizyjnym i teatralnym, profesorem sztuk teatralnych, zaliczanym do grona najwybitniejszych twórców. Niezapomniany Janek z „Czterech pancernych i psa”. Pasjonuje się fotografią, szczęście znalazł u boku czwartej żony.
Janusz Gajos – wiek, wzrost
Wzrost: 169 cm
Janusz Gajos – pochodzenie, wczesne lata, rodzina, wykształcenie
Janusz Jerzy Gajos urodził się 23 września 1939 r. w Dąbrowie Górniczej. W dzieciństwie nieraz towarzyszył mu strach o życie, więc uciekał przed bombardowaniami do piwnicy domu, w którym mieszkał.
Ojciec miał skłonności do konfabulacji, a po tym jak popadł w konflikt z miejscowym proboszczem, „uciekł w świat”. Matka z kolei była nadopiekuńcza.
Kiedy miał 11 lat, przenieśli się do Będzina, gdzie ukończył szkołę podstawową.
Młodość spędzał jak każdy w jego wieku: w zimie jeździł na nartach, w lecie pływał (nauczył się tego w miejscowej gliniance). Próbował też swoich sił na ringu. Z domu wyniósł zasady oparte na dekalogu.
Do matury przystąpił w będzińskim III Liceum Ogólnokształcącym w 1957 r.
Wcześniej zagrał w szkolnym przedstawieniu i wtedy zdecydował, że zostanie aktorem.
W tajniki zawodu wprowadzał go legendarny twórca Jan Dorman w Teatrze Dzieci Zagłębia. Dzisiaj aż trudno uwierzyć, że dopiero za czwartym razem dostał się na upragnione studia aktorskie. Wcześniej odrzucano jego kandydaturę tak w prestiżowej łódzkiej „Filmówce”, jak i w Szkole Teatralnej w Krakowie.
Nie będąc studentem, musiał zaliczyć wojsko – szczęśliwie dla polskiej sceny, armia zabrała go tylko na dwa lata (1960–1961).
Po odbyciu służby wojskowej wreszcie dostał się na upragniony Wydział Aktorski PWSFTiT w Łodzi (1961–1965). Na studiach znalazł niezły sposób na życie. Jako że mu się nie przelewało, a założyli w łódzkiej „Filmówce” kabaret, wpadli na „drobny pomysł handlowy”.
Przywozili znad morza do Łodzi koszule z tkaniny non-iron i sprzedawali w komisie z niezłym zyskiem. Aktor dyplomu nie zrobił od razu, a dopiero po kilkuletniej przerwie w 1971 r. Lecz za to – obronił się jako jeden z najlepszych studentów.
Janusz Gajos – filmografia
Ma na koncie ponad 100 różnych ról filmowych. Zadebiutował u Marii Kaniewskiej w roli Pietrka w „Panience z okienka” (1964). Niedługo potem otrzymał propozycję, która zaważyła na całym jego aktorskim emploi – główną rolę Janka Kosa w serialu „Czterej pancerni i pies” (1966-70). Tak duża rola zaraz po szkole nie mogła przejść niezauważona. Jako dowódca załogi czołgu „Rudy” 102, z miejsca stał się idolem nastolatek. Młody, przystojny – cieszył się ogromną sympatią. Spotkania z „żołnierzami Rudego” odbywały się w całym kraju, jak Polska długa i szeroka. A on – „narodowy bohater ekranowy”, dzielnie walczący z najeźdźcą, musiał wywiązać się z zadania, jakiego oczekiwała od niego publiczność.
Grywał w tym czasie na deskach łódzkiego Teatru Jaracza i pomniejsze role w filmach („Cyrograf dojrzałości” i „Zwariowana noc” – 1967, „Mały” – 1970), ale wszyscy mówili tylko o Janku z załogi „Rudego”.
Po tym doświadczeniu Gajos bardzo obawiał się zaszufladkowania, bo to znaczyło „zawodową śmierć dla aktora”. A on bardzo chciał grać różnorodne role.
Na szczęście przyszłość pokazała, że obawy były nieuzasadnione. Być może stałoby się inaczej, gdyby nie geniusz aktorski i talent tak do ról komediowych, jak i dramatycznych.
Wykolejonego schizofrenika Szmańdę zagrał w dramacie psychologicznym Bajona „Wahadełko” (1981). Świetną, epizodyczną rolę zastępcy szefa Radiokomitetu dostał w „Człowieku z żelaza” u Wajdy (1981). Kreacją Kąpielowego w „Przesłuchaniu” Bugajskiego (1982, premiera – 1989) przeszedł do historii kina.
Miał szczęście do wybitnych reżyserów. Dwie ciekawe role u Kieślowskiego – w „Dekalogu IV” (1988) i w „Trzech kolorach. Biały” (1993) – sprawiły, że poznała go zagraniczna publiczność.
Sam mówił, że w zawodzie aktora „najważniejsze jest, aby zaskakiwać”. Robi to nieustannie. Na przykład rolą cenzora w filmie Marczewskiego „Ucieczka z kina Wolność” (1990).
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego już wieku grywał gangsterów, oszustów, skorumpowanych policjantów i złodziei („Ekstradycja” Wójcika, 1996; „Egzekutor” Zylbera, 1999; „Fuks” Dutkiewicza, 1999; „Ostatnia misja” Wójcika, 1999; „To ja, złodziej” Bromskiego, 2000).
Na drugim biegunie znalazło się kino artystyczne, gdzie grał postaci historyczne albo współczesne, ale biorące się z życiem za bary, jak choćby walczący z nałogiem alkoholik w dramacie Morgensterna „Żółty szalik” (2000), uwikłany w rzeczywistość Andrzej Hoffman w „Tam i z powrotem” Wójcika (2001) czy wielki książę Konstanty Pawłowicz w „Chopin. Pragnienie miłości” Antczaka (2002). Był też Cześnikiem w „Zemście” (2002) Wajdy, warszawskim kloszardem Lupinem w komedii romantycznej „Zakochany Anioł” Więcka (2005) i skromnym bratem zakonnym Zdrówko w „Jasminum” Kolskiego (2006).
W 2013 r. Bugajski powierzył mu rolę prokuratora Kostrzewy w „Układzie zamkniętym” – inspirowanej faktami opowieści o przedsiębiorcach, poszkodowanych przez urząd skarbowy. W rolę prokuratora wcielił się też dwa lata później, za sprawą Małgorzaty Szumowskiej w „Body / Ciało” (2015). Zagrał tam cynika, który zmaga się z problemami rodzinnymi, chorobą psychiczną córki i niewiarą w życie pozagrobowe.
W 2017 r. kreował założyciela Monaru, Marka Kotańskiego w filmie „Najlepszy” w reżyserii Łukasza Palkowskiego. Rok później Bajon zaangażował go do „Kamerdynera” – historycznej produkcji nawiązującej do tragicznego mordu w Piaśnicy w czasie II wojny światowej. Zagrał Bazylego Miotke, Kaszuba, borykającego się z trudną rzeczywistością tamtych lat.
Odskocznią od historycznych kreacji była rola arcybiskupa Mordowicza w „Klerze” Smarzowskiego.
Serial również upomniał się o talent Gajosa. Zagrał m.in. w „Pitbullu” Vegi (też w filmie kinowym, 2005), „Ekipie” pod wodzą: Holland, Łazarkiewicz i Adamik (2007), serialu HBO „Bez tajemnic” w reż. Jacka Borcucha i Anny Kazejak. W 2020 r. w „Bez skrupułów” był Stefanem Nowickim.
Janusz Gajos – na deskach teatru
Teatralne emploi Gajosa jest równie bogate, co filmowe. Najpierw występował w Teatrze Jaracza w Łodzi, w 1970 r. przeniósł się do Warszawy i pracował na deskach: Teatru Komedia, Polskiego, Kwadratu i Dramatycznego.
Później (1984-2000) – w zespole warszawskiego Teatru Powszechnego. Stworzył tam wiele niezapomnianych kreacji: Astrowa w „Wujaszku Wani” (1989), grał w monodramie. „Msza za miasto Arras” wg powieści Szczypiorskiego (1994), a jego nazwisko przez długi czas nie schodziło z afisza. Zaczyna jako siwy, zmęczony życiem starzec, ale im dalej zagłębia się w przeszłość, tym bardziej ożywia się, jakby młodnieje. „Utrzymać przez półtorej godziny uwagę publiczności potrafią tylko najlepsi” – chwalili krytycy.
Publiczność poznała go jako Koczkariowa w „Ożenku” (1995), Nosa w „Weselu” (1995), Cartera w „Simpatico” (1999) i tytułową postać w „Swidrygajłowie”, będącym adaptacją „Zbrodni i kary” Dostojewskiego (2000).
W 2003 r. otrzymał angaż w warszawskim Teatrze Narodowym, z którym był związany do 2022 roku.
Janusz Gajos w Teatrze Telewizji
W Teatrze Telewizji zadebiutował w 1969 r. jako Popinot w sztuce „Zamach” Romana Sykały. Jeszcze w tym samym roku stworzył intrygującą kreację Chopina w „Kochankach z Nohant”, a później w „Pierwszym dniu wolności” (1973), „Igraszkach z diabłem” (1980), „Przedstawieniu Hamleta we wsi Głucha Dolna” (1985), „Opowieści Hollywoodu” (1987).
Kolejne ważne kreacje to „Kolacja na cztery ręce” (1990), „Rozmowy przy wycinaniu lasu” (1999), „Bigda idzie” (1999) u Wajdy.
Nie można pominąć też „Klubu kawalerów” (2001), „Hamleta” (2004), „Norymbergi” (2006), „Nart Ojca Świętego” (2007), „W roli Boga” (2010), „Trzy razy Fredro. Nikt mnie nie zna” (2013) z udziałem Gajosa.
W nadawanym cyklicznie „Kabarecie Olgi Lipińskiej” (1990-2005) grał woźnego Tureckiego, cwaniaczka z wąsem, w waciaku i berecie z „antenką”. Tak zapadł w pamięć widowni, że znów zaczął obawiać się zaszufladkowania, jak przed laty po „Czterech pancernych”… Kabaretowa scena okazała się dobrą przestrzenią również dzięki monologom i skeczom dla kabaretu „Pod Egidą” oraz kabaretu „Dudek”. Wszystkie te role, jak również tekst o teściowej, która zadławiła się grzybkiem marynowanym do dziś budzą salwy śmiechu.
Janusz Gajos – fotograf
Janusz Gajos okazał się człowiekiem wielu talentów, ale chyba najmniej znane jest jego oblicze fotografa. A tymczasem aktor ma na koncie wiele wystaw, m.in.: w 2002 r. w Galerii Akwarela w Katowicach czy w 2004 r. i 2008 r. w Galerii Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej w Warszawie. W 2008 r. zorganizowano jeszcze dwie wystawy prac aktora: na X Festiwalu Nauki i Sztuki w Siedlcach i na X Polkowickich Dniach Teatru.
Janusz Gajos – nagrody
Lista nagród, jakimi doceniono Janusza Gajosa jest niemal równie imponująca jak jego aktorskich wcieleń. Sześć razy zdobywał przyznawaną przez branżę filmową prestiżową Polską Nagrodę Filmową „Orły”, był doceniany przez jurorów Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. W swojej karierze otrzymał aż pięć Wiktorów i jednego Super Wiktora dla wybitnej osobowości małego ekranu. Uhonorowaniem wieloletniego dorobku Gajosa była nagroda na 40. Festiwalu Filmów Polskich w Gdyni – Diamentowe Lwy dla najlepszego aktora czterdziestolecia.
W 2008 r. otrzymał tytuł profesora sztuk teatralnych, a w 2016 r. został doceniony tytułem doktora honoris causa Szkoły Filmowej w Łodzi, do której przed ponad półwieczem nie chciano go przyjąć. Jest pierwszym aktorem, który dostąpił tej nagrody.
Janusz Gajos – żony, rodzina, dzieci
Choć zawodowo spełniał się doskonale, prywatnie nie miał lekko. Cieszył się zainteresowaniem płci przeciwnej i sam nie stronił od kobiet. Nic więc dziwnego, że ma na koncie aż cztery małżeństwa. Po raz pierwszy ożenił się z Zoją, o której niewiele wiadomo, poza tym, że była laborantką, a poznali się, gdy uległ wypadkowi na planie „Czterech pancernych…” i trafił do szpitala. Kilka miesięcy później wzięli ślub. Przeprowadzili się do Łodzi, ale po pewnym czasie żona związała się z kolegą Gajosa z planu serialu.
Drugie małżeństwo z aktorką Ewą Miodyńską również nie przetrwało próby czasu.
Po raz trzeci ożenił się z realizatorką telewizyjną Barbarą Nabiałczyk i z tego związku narodziła się córka, Agata, jedyne dziecko aktora. Po rozwodzie pozostała przy mamie, a po jej śmierci związki z ojcem uległy zacieśnieniu. Po raz czwarty ożenił się z Elżbietą Brożek.
Poznali się w 1989 r. kiedy ona poszła do garderoby aktora w krakowskim teatrze, próbując zaprosić go na spotkanie z fanami (pracowała wtedy w domu kultury). Niedługo będą obchodzić 30. rocznicę ślubu.
Janusz Gajos – ciekawostki
O swoim ojcu mówił, że miał bogatą wyobraźnię, a młody Janusz nigdy nie wiedział, czy rodzic mówi prawdę, czy kłamie.
W programie Kuby Wojewódzkiego wspominał, jak spędził dwa dni w areszcie, po tym, jak z partnerką wracał z zakrapianej imprezy. Ponieważ damie zachciało się pić, a Gajos dżentelmen chciał ulżyć w cierpieniach, napoił partnerkę mlekiem z butelki, „pożyczonej” spod drzwi czyjegoś mieszkania. Niestety milicja nie okazała się wyrozumiała dla tłumaczeń i szybko znalazła mu miejsce w celi. Na szczęście dla polskiego kina – zaledwie na kilkadziesiąt godzin.
Mówi, że ma szczęście do „czwartych razów”. Za czwartym dostał się do szkoły aktorskiej, a szczęście znalazł u boku czwartej żony.
Artykuły, które mogą Ci się spodobać:
Źródła
Zdjęcie: wikimedia.org | Źródło: prezydent.pl – Archiwum Kancelarii Prezydenta RP
https://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Gajoshttps://culture.pl/pl/tworca/janusz-gajos
https://film.wp.pl/kolega-z-planu-uwiodl-mu-zone-janusz-gajos-dlugo-szukal-tej-jedynej-6168893496014465g/8
https://plus.gazetakrakowska.pl/jako-maz-ustatkowal-sie-dopiero-przy-czwartej-zonie/ar/10747546
Jolanta Tokarczyk jest dziennikarką filmową i lifestylową. Prowadzi magazyn „Film&Tv Kamera” i portal Filmowe Centrum Festiwalowe. Specjalizuje się w wywiadach z twórcami kultury.