Jerzy Nowosielski (1923-2011) był jednym z najważniejszych polskich malarzy 2. połowy XX wieku. Był artystą niezwykle wszechstronnym. Oprócz pisania ikon uprawiał malarstwo, rysunek, scenografię, filozofię i teologię. Należał do środowiska, które skupione było wokół Tadeusza Kantora.
Spis treści
Jerzy Nowosielski – Życiorys
Jerzy Nowosielski przyszedł na świat 7 stycznia 1923 roku w Krakowie. Jego ojciec, jako Łemko wyznania unickiego pochodził z miejscowości Odrzechowo w powiecie sanockim, matka natomiast była Polką o niemieckich korzeniach. Jej przodkowie migrowali do Polski w okresie tak zwanej kolonizacji józefińskiej.
W 1940 Jerzy Nowosielski rozpoczął naukę w artystycznej szkole zawodowej Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau (Państwowej Szkole Rzemiosła Artystycznego w Krakowie) pod okiem profesora Stanisława Kamockiego. W latach 1942–1943 podczas odbywanego nowicjatu Nowosielski studiował ikonopisarstwo w unickiej Ławrze Uniowskiej pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, w Uniowie, miejscowości pod Lwowem. Po powrocie do Krakowa był związany z kręgiem twórców przyszłej Grupy Krakowskiej. W latach 1945–1947 studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u profesora Eugeniusza Eibischa. Na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie, która miała miejsce w 1948 roku, Jerzy Nowosielski wystawił obrazy w stylu tzw. abstrakcji geometrycznej.
Na samym początku swej drogi artystycznej Jerzy Nowosielski był asystentem Tadeusza Kantora, pozostając pod dużym wpływem Tadeusza Brzozowskiego. W okresie powszechnie panującego socrealizmu twórca koncentrował się na sztuce sakralnej oraz scenografii. W 1950 roku zamieszkał wraz z małżonką Zofią w Łodzi. Jego żona trudniła się scenografią w Teatrze Lalek Arlekin, on natomiast był kierownikiem artystycznym Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Był m.in. artystą odpowiedzialnym za wykonanie lalek i scenografii, m.in. do spektaklu Miś Łazęga (dla Teatru Pinokio) – w 1952. Tam również mógł nawiązać bliskie relacje z Teresą Tyszkiewicz jak i Stanisławem Fijałkowskim. W 1957 Jerzy Nowosielski został w końcu wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (współcześnie jest to łódzka Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego), gdzie początkowo poświęcał czas uczeniu studentów w ramach pracowni projektowania tkanin dekoracyjnych, później w pracowni dot. malarstwa. Był to dla Jerzego Nowosielskiego czas, w którym związał się również z łódzką grupą artystyczną o nazwie „Piąte Koło”. Okres łódzki daje się zauważyć na obrazach twórcy, m.in. na serii płócien pod tytułem “Pejzaż łódzki”. Sam natomiast, o starych łódzkich fabrykach zwykł mawiać „łódzki gotyk”.
Swój pierwszy debiut, na którym wystawił swoje dzieła, miał w roku 1955, zaraz potem mógł już reprezentować Polskę na biennale w Wenecji (w roku 1956) i w brazylijskim São Paulo (w 1959). Do ważnych dat w biografii artysty należy rok 1962 – wówczas to opuścił z żoną Łódź, aby powrócić do Krakowa.
Od 1976 roku Jerzy Nowosielski był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, jak również aktywnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, równocześnie Grupy Młodych Plastyków oraz słynnej Grupy Krakowskiej.
W 1996 wspólnie z małżonką Zofią założył Fundację Nowosielskich, której celem zostało wspieranie wybitnych osiągnięć polskiej kultury poprzez m.in. przyznawanie stypendiów i corocznych nagród.
Zmarł 21 lutego 2011 roku w Krakowie. Jerzy Nowosielski został pochowany 26 lutego 2011 na krakowskim cmentarzu Rakowickim.
Warsztat malarski w służbie ikony
Metamorfoza i stabilizacja poetyki malarstwa Jerzego Nowosielskiego odbyła się zwłaszcza na przełomie lat 1945-1948, wtedy to namalował zarówno swoje stylizowane akty, jak i martwe natury czy też na wskroś utrillowskie pejzaże miejskie. We wspomnianym czasie namalował szereg płócien (w tym: “Skrzydło archanioła”, “Zima w Rosji”, “Akt i pierwszy śnieg”), na czele z najbardziej znanym, czyli z “Bitwą o Addis Abebę” (1947), które to dzieło do dzisiaj stanowi jego autorską wizytówkę. Z wielkim wyczuciem przedstawiał geometrię kwadratów, trójkątów, rzadziej kół – te ostatnie zaistniały dopiero w jego obrazach z lat 70. Wyróżniał go czysty, świetlisty kolor, którego natężenie daje efekt wewnętrznego świecenia przedstawianej formy (jego “Posadzka w łazience”, czy też “Pożar”).
Interesował się surrealizmem. Abstrakcja dała Nowosielskiemu spłaszczenie przestrzeni, swoiste odświeżenie i rozjaśnienie tonacji barwnej – mianowicie rezygnację z realistycznej narracji, na rzecz dążenia do pewnego uogólnienia, do bardzo wymownej umowności. Niejednokrotnie odzyskiwał dzięki temu naiwność, podczas gdy w abstrakcji, jak sam się wyraził – pętał go dyskurs, ten charakterystyczny przymus harmonii. Był w tym zatem paradoks łączenia przeciwieństw. Generalnie całe malarstwo Jerzego Nowosielskiego wywodzi się z obserwacji dzieł natury, realizując jej plastyczny obraz poprzez uproszczenia w zakresie abstrakcji. W efekcie dominantą zostały kolory podstawowe.
Ikona była jego wyborem; on swoje malarstwo stylizował na ikonę. To jego siła, ale też i pewna słabość. Zdołał przeobrazić w kanon klasyczny abstrakcję nowoczesną. Przedstawiać chciał “rzeczywistości przemienienia”, to znaczy ukazanie tego świata takim, jakim istniał on w zamyśle bożym, w samej już to chwili stworzenia, i jakim będzie on także w ostatnim dniu istnienia.
Jerzy Nowosielski – Nagrody
Jerzy Nowosielski reprezentował Polskę na słynnym Biennale w Wenecji (w roku 1956) i w São Paulo (1959), natomiast w roku 1960 jego obraz pt. “Wiolonczelista” został wytypowany przez jury do nowojorskiej nagrody Solomona Guggenheima.
Jerzy Nowosielski był laureatem Nagrody II (w 1962 r.) i I stopnia (w latach: 1973, 1981, 1997) krajowego Ministra Kultury i Sztuki, a ponadto Nagrody im. Władysława Pietrzaka (1967). Wreszcie artysta otrzymał również Srebrny Wawrzyn Polskiego Komitetu Olimpijskiego, w uznaniu za cykl obrazów zatytułowany “Pływaczki” (1973). Rok 1976 to z kolei Złoty Krzyż Zasługi dla Nowosielskiego, Nagroda im. Brata Alberta przyszła rok później, otrzymał również prestiżowy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1981), i wiele innych, jak choćby Nagroda Państwowa I stopnia (1984), Nagrodę im. Jana Cybisa (1988), Medal Anny Kamieńskiej (1992), Nagrodę Wielką Fundacji Kultury (1994), oraz najwyższe odznaczenie wręczane przez cerkiew prawosławną w Polsce, a mianowicie Medal św. Marii Magdaleny II stopnia (1985).
Ciekawostki o Jerzym Nowosielskim
- Znany z pisania wspaniałych ikon, Jerzy Nowosielski tworzył w latach 50-tych serie malarskich i rysunkowych kompozycji o charakterze sadomasochistycznym (męski sadyzm współistnieje tam z kobiecym masochizmem). Można podziwiać na płótnach artysty wizerunki nagich dziewczyn, niekiedy w niezwykle karkołomnych skrętach ciała, skrępowanych m.in. linami.
- Jerzy Nowosielski był doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Nazywany bywa artystą styku kultur. Dorastał na pograniczu różnych narodów i wyznań, wybierając ortodoksję prawosławną jako najbliższą mistycyzmowi chrześcijańskiemu.
- Jerzy Nowosielski zainteresowanie sztuką przejawiał jeszcze w dzieciństwie – jego ojciec po pracy na kolei poświęcał czas malowaniu obrazów, co determinowało w młodym Nowosielskim ciekawość i nowe zainteresowania.
Źródła
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Nowosielskihttps://culture.pl/pl/tworca/jerzy-nowosielski
https://www.filmweb.pl/person/Jerzy+Nowosielski-546096/trivia
https://www.polskieradio24.pl/39/156/Artykul/2266933,Jerzy-Nowosielski-artysta-na-styku-kultur
Grafika: wikimedia.org | Autor: Zbigniew Kresowaty | Licencja: CC BY-SA 3.0
