Książę Józef Antoni Poniatowski (1763-1813) był polskim przywódcą, generałem, ministrem wojny i szefem armii, który został marszałkiem Cesarstwa Francuskiego.
Krótki życiorys Józefa Poniatowskiego
Urodzony 7 maja 1763 roku Józef Poniatowski, był siostrzeńcem króla Stanisława II Augusta. Karierę wojskową rozpoczął w 1780 r. w armii austriackiej, gdzie uzyskał stopień pułkownika. W 1789 r. po opuszczeniu służby austriackiej wstąpił do wojska polskiego. Poniatowski, wówczas w randze generała i dowódcy gwardii królewskiej, brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r., dowodząc wówczas siłami koronnymi na Ukrainie, gdzie stoczył zwycięską bitwę pod Zieleńcami.
Po tym, jak król udzielił poparcia Konfederacji Targowickiej, Poniatowski został zmuszony do rezygnacji. W 1794 r. brał udział w powstaniu kościuszkowskim i był odpowiedzialny za obronę Warszawy, za co następnie został zesłany. W 1798 Poniatowski otrzymał pozwolenie na powrót, jednak odmówił przyjęcia służby w cesarskiej armii rosyjskiej, przedłożonej mu przez cara Aleksandra I.
W 1806 r. po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Józef Poniatowski został ministrem wojny. W 1809 r. dowodził 16-tysięczną armią podczas wojny austriacko-polskiej i osiągnął sukces taktyczny nad większą i bardziej doświadczoną armią austriacką w bitwie pod Raszynem. Następnie przesunięto działania na terytorium Galicji. Konflikt zakończył się polskim zwycięstwem, które pozwoliło Księstwu częściowo odzyskać ziemie utracone w zaborach.
Poniatowski, wierny sojusznik i zwolennik Napoleona I, dobrowolnie wziął udział w inwazji francuskiej na Rosję. Został ranny podczas walk o Moskwę, co ostatecznie zmusiło go do powrotu do Warszawy, gdzie pracował nad odbudową polskich sił zbrojnych przeznaczonych do walki w Niemczech. Poniatowski, obejmując odwrót armii francuskiej po przegranej „bitwie narodów” pod Lipskiem (1813), został wielokrotnie ranny, w tym był także podtopiony w wodach rzeki Elster.
19 października 1813 Józef Poniatowski został śmiertelnie ranny pierwszego dnia bitwy narodów pod Lipskiem.
Rozszerzona biografia Józefa Poniatowskiego
Książę Josef Poniatowski jest jedną z najbardziej niedocenianych postaci historycznych w polskiej historii. Pepi, jak go nazywali bliscy przyjaciele, był barwną postacią, ponieważ słynął z imprez, licznych zakładów, ale przede wszystkim z tego, że był świetnym żołnierzem i dowódcą. Zawsze dbał o swoich podwładnych, dla niego byli jak rodzina. Józef Poniatowski był wielokrotnie nagradzany za osiągnięcia wojskowe, ale najwyższym wyróżnieniem był tytuł marszałka Francji otrzymany od słynnego Napoleona. Był jedynym obcokrajowcem, który otrzymał tę rangę w historii Francji.
Początki
Josef Poniatowski urodził się w Wiedniu 7 maja 1763 r. Wiele znaczył fakt, iż był synem generała armii Habsburgów, Andrzeja Poniatowskiego, czyli brata przyszłego króla Polski. Jego ród był zasłużonym dla cesarzy i nagrodzonym z tego tytułu ziemiami zabranymi uprzednio czeskiej szlachcie. Jego matką była hrabina Teresa Herula z Kinskich, dama dworu cesarzowej. Józef Poniatowski otrzymał godność książęcą mając roczek. Spędził swe dzieciństwo w Wiedniu i Pradze. Mówił w kilku językach: po francusku, niemiecku, polsku, lecz miał przy tym spore trudności z opanowaniem rodzimej ortografii, czego dowodem pozostaje chociażby jego pisownia własnego imienia, mianowicie ”Juzeff”.
Wychowany w środowisku niemieckojęzycznym nie stracił jednak kontaktów z Polską m.in. ze względu na bliskie stosunki ze swoim wujem Stanisławem Augustem Poniatowskim – ostatnim królem Polski. Od małego był wychowywany na żołnierza. Gdy miał 14 lat, został pochwalony za swe młodociane sukcesy odnoście talentów wojskowych przez cesarza, samego Józefa II. W wieku zaledwie 17 lat, wstąpił do armii austriackiej i wkrótce został mianowany porucznikiem. Cztery lata później awansował na majora, a podczas wojny austro-tureckiej został adiutantem Józefa II. W czasie wojny zasłynął z szturmu na miasto Sabac, gdzie uratował życie księciu Karolowi Philippowi Schwarzenbergowi, przyszłemu zwycięzcy pod Lipskiem.
Czas Sejmu Czteroletniego
Józef Poniatowski otrzymawszy stanowisko i już będąc dość doświadczonym, został wezwany przez króla Stanisława Poniatowskiego, aby powrócił do Polski, w celu budowy polskiej armii. W tym samym roku został awansowany na generała dywizji wraz z Tadeuszem Kościuszko, bohaterem amerykańskiej wojny niepodległościowej. Wszystko to wydarzyło się podczas Sejmu Czteroletniego, który zakończył się ogłoszeniem Konstytucji 3 maja 1791 r., czyli pierwszego takiego aktu w Europie.
Czas Targowicy
Proklamacja konstytucji doprowadziła do kontrataku sponsorowanego przez Rosję obozu opozycyjnego, który ustanowił tzw. Konfederację targowicką, a która to następnie zwróciła się do Rosji o pomoc w przywróceniu poprzedniego, zaborczego porządku. Doprowadziło to do wojny między Polską a Rosją. Józef Poniatowski został mianowany wtedy dowódcą polskich sił na Ukrainie, tam też miał za zadanie chronić granice Polski przed armią wroga. Mając przewagę liczebną nad wojskami rosyjskimi, starał się zachować zdolność bojową armii, próbując jednocześnie spowolnić postępy armii rosyjskiej. Wygrał bitwę w Zieleńcach, w której pokazał swój talent i osobiste zaangażowanie, za co był tak podziwiany – osobiście poprowadził wówczas jedną z jednostek w szarży przeciwko wrogowi. Udało mu się w uporządkowany sposób wycofać się ze swoimi żołnierzami do centralnej Polski utrzymując gotowość do walki, pomimo dysproporcji w rozmiarach armii i problemów z zaopatrzeniem. Król Stanisław Poniatowski, nie wierząc w polską zdolność obrony przed Rosją, zasilił szeregi konfederacji na Targowicy, co oznaczało poddanie polskiej armii. Józef był zdruzgotany decyzją wuja. W ostatniej bitwie wojny Pepi rzekomo miał już tylko szukać śmierci. W końcu zrezygnował ze stanowiska i wyemigrował do Wiednia. W proteście przeciwko decyzji wuja wysłał wszystkie swoje medale z powrotem do króla.
Obrońca Warszawy
Podczas powstania Kościuszkowskiego, do którego rzecz istotna – ochoczo się przyłączył, ale nie chciał zająć proponowanej mu wtedy wyższej funkcji, dowodził zaledwie fragmentem obrony Warszawy przed Prusami. Powstanie doprowadziło do ostatniego rozbioru Polski, który spowodował zniknięcie państwa polskiego z mapy krajów europejskich.
Nadzieja z Francji
Kiedy w 1804 r. pojawiło się na politycznej mapie europejskiej Pierwsze Cesarstwo Francuskie, Polacy dostrzegli możliwości odzyskania niepodległości. Legiony polskie poparły marsz Napoleona na wschód, a w 1807 r. armia napoleońska wkroczyła na terytorium Polski, tworząc Księstwo Warszawskie. Józef Poniatowski został poproszony o zostanie dowódcą sił zbrojnych Księstwa. Niedługo potem przyszło mu bronić granic nowego kraju przed inwazją armii imperium austriackiego podczas wojny austro-polskiej w 1809 roku. Poniatowski zmierzył się z dwukrotnie większą armią imperium austriackiego w nierozstrzygniętej bitwie pod Raszynem, gdzie osobiście poprowadził swych ludzi do kontrataku na wojska austriackie. Pomimo wpuszczenia Austriaków do Warszawy udało mu się zaskoczyć armię austriacką, tak, by w efekcie spowodować powiększenie terytorium Księstwa Galicji, w tym Krakowa, dawnej stolicy Polski. Francuzi pomogli Polakom, pokonując Austriaków w bitwie pod Wagram (lub bitwie pod Wiedniem), co przyczyniło się do podpisania traktatu pokojowego, który przyznał tereny zajęte przez księstwo podczas wojny.
Losy związane z Księstwem
Josef Poniatowski w dużej mierze pomógł stworzyć nową polską armię, która wzięła udział w kampanii rosyjskiej, która miała przywrócić Polsce ziemie w istocie polskie, a zdobyte przez Rosję w poprzednich latach. Co ciekawe, brał udział w tworzeniu planów tej wojny. Znając rozmiar Rosji i trudne warunki, przedstawił alternatywny plan kampanii rosyjskiej, sugerując atak przez Ukrainę, a to ze względu na łagodniejsze warunki pogodowe i lepsze możliwości dostaw, a także możliwą koalicja z siłami tureckimi. Napoleon odrzucił ten pomysł, który z perspektywy dzisiejszych analiz mógł się powieść, posiadając podstawy w lepszym rozeznaniu taktyki rosyjskiej jaką posiadał Poniatowski.
Sromota kampanii rosyjskiej
Gdy kampania się rozpoczęła, Napoleon mianował Poniatowskiego przywódcą V korpusu wielkiej armii, w całości złożonej z Polaków. Po zwycięstwie w bitwie pod Moskwą książę Poniatowski wraz ze swoimi żołnierzami po raz pierwszy wszedł do Moskwy. W tym momencie wiedział jednak, że cała kampania została zaprzepaszczona w świetle strategii wroga. Cofnął się wraz z siłami Napoleona, zdziesiątkowany w drodze powrotnej. Po powrocie do Warszawy zaczął odbudowywać siły zdewastowane podczas kampanii rosyjskiej i dołączył do wojsk Napoleona w Niemczech, mianowicie do 8. Korpusu Armii Francuskiej. Odepchnięty przez wojska rosyjskie, pruskie i austriackie Napoleon postanowił zorganizować siły wokół Lipska, gdzie chciał pokonać wrogą Koalicje.
Poniatowski pod Lipskiem
Na okazję bitwy o Lipskiem Napoleon uhonorował Poniatowskiego tytułem marszałka Francji, nakazując mu zorganizowanie odwrotu. Podczas odważnej obrony oraz przeprawy przez rzekę Elster jego żołnierze zostali odcięci, bowiem gdy Francuzi wysadzili most zbyt wcześnie, pozostawili obrońców po drugiej stronie. Poniatowski, który doznał licznych ran, wskoczył do rzeki Elster, ale prawdopodobnie został przypadkowo ostrzelany przez fatalny francuski ogień z drugiego brzegu. Zginął 16 października 1813 roku.
Najpierw został pochowany w Lipsku, ale dwa lata później jego trumna została przeniesiona do Warszawy, by ostatecznie umieścić ją w Katedrze Wawelskiej obok króla Jana III Sobieskiego, a później Tadeusza Kościuszki.
Zreasumujmy
Mimo barwnego życia prywatnego i towarzyskiego książę Józef Poniatowski pozostaje w polskich umysłach wielkim patriotą i człowiekiem honoru, który walczył o swoje poglądy i restytucję państwa polskiego. Nie bał się poświęcić życia i przelać krwi za swoją ojczyznę. Jego osiągnięcia wojskowe często przyćmiły jego działalność publiczną, za którą również należy go docenić. Zdecydowanie zasługuje na udział w panteonie czołowych polskich dowódców i wielkich Polaków.
Ciekawostki o Józefie Poniatowskim
- Poniatowski opanował grę na instrumentach klawiszowych – zabierał instrumenty ze sobą nawet podczas trwania kampanii wojskowych.
- W podzięce za zwycięstwo wojsk Poniatowskiego w bitwie pod Zieleńcami był jednym z pierwszych Polaków, którzy otrzymali świetny order Virtuti Militari.
- Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko byli przyjaciółmi.
- Poniatowski był znanym warszawskim imprezowiczem. Aby bale się udawały, specjalnie sprowadził zza granicy whisky.
- Miał kompleks na punkcie lekko przerzedzonej czupryny, co jednak dobrze maskował ubierając dyskretny tupecik.
- Jako jedyny Polak został marszałkiem Francji.
- Zginął najprawdopodobniej na skutek omyłkowego ognia francuskiego, jaki dosięgnął wód rzeki Elster, do których Poniatowski wskoczył podczas odwrotu.
Cytaty Józefa Poniatowskiego
„Bóg mi powierzył honor Polaków, Bogu go tylko oddam.”
„Odebrałem pismo WPana Mości Panie Rzewuski, nad którym długo myślałem, co ono ma znaczyć i czyli mam na nie odpowiedzieć? Lecz człowiek poczciwy nie ukrywa swych myśli – wzgarda dla podłych jest jego prawidłem! Tak i ja dziś z WPanem postępuję. Jako żołnierz przysięgły, honor kochający i powinności swojej zadosyć czyniący, nie znam innej władzy jak władzę, którą naród cały ustanowił, żadnego innego prawa jak rozkaz Króla i P. Komisyi Wojskowej, żadnego innego obowiązku jak żyć z ukochaną ojczyzną lub za nią umierać. Jako obywatel nie mogę słuchać rady WPana, która pod pozorem wolności, upstrzona licznemi bajkami, wsparta jest obcą przemocą. Ci, którzy śmieli dla ich dumy i własnej miłości zaprzedać krew współziomków swoich, są ohydą narodu i zdrajcami ojczyzny! To są moje sentymenta i wszystkich podkomendnych moich, zacząwszy od prostego żołnierza. Proszę więc WPana zaniechać odtąd niepotrzebnych pism, które nikogo omamić nie potrafią i być przekonanym: że ojczyzna jest naszym Bogiem, że zbrojny obcy żołnierz na gruncie polskim znajdujący się, nie sprzymierzony, nie może nam przynosić przyjaźni i że takowego żołnierz Rzeczpospolitej szukać będzie albo zwyciężyć albo umrzeć ze sławą.”
„Trzeba umrzeć mężnie.”
Źródła
- https://www.britannica.com/biography/Jozef-Antoni-Poniatowski
- https://en.m.wikipedia.org/wiki/Józef_Poniatowski
- https://en.m.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Leipzig
- „Książę Józef wódz i kochanek”- Sławomir Leśniewski
- https://opinie.wp.pl/jozef-poniatowski-6152932049438849c
- https://pl.wikiquote.org/wiki/J%C3%B3zef_Poniatowski
- https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Poniatowski
Zobacz także
Z wykształcenia socjolog. Swoje dziennikarskie doświadczenie zdobywał pracując w lokalnym czasopiśmie na Podkarpaciu i w regionalnej telewizji na Podbeskidziu.
Zapisz się do newslettera
Chciałbyś co jakiś czas otrzymywać powiadomienia o nowych, ciekawych biografiach?Zapisz się do newslettera: