Katarzyna II

Katarzyna II (1729-1796) była księżniczką anhalcką, żoną wielkiego księcia, późniejszą carycą Katarzyną zwaną Wielką przez wzgląd na jej zasługi dla rosyjskiej racji stanu.

Spis treści

Krótki życiorys Katarzyny II

Urodziła się w 1729 roku w Szczecinie. Dorastała w duchu nauk oświecenia. Mający później miejsce w Rosji zamach stanu, sprawił, że Katarzyna Aleksiejewna, dotąd żona wielkiego księcia i sukcesora na tron carski, została w roku 1762 samodzielną cesarzową Rosji, pełniącą rządy jako caryca Katarzyna II Wielka do roku 1796.

Była zapewne osobowością nietuzinkową, a w związku z tym podziwianą za mądrość przez jej współczesnych filozofów, zwłaszcza za pewien rodzaj umiłowania sztuki i wiedzy wówczas dostępnej, czy też sprzyjanie myśli oświeceniowej, będąc nazywaną wówczas wręcz „Semiramidą Północy”. W roku 1767 Katarzyna II wydała swój nakaz, który będąc dokumentem szeroko definiującym zasady ustrojowe Rosji, zaprowadził tam okres tak zwanego absolutyzmu oświeconego. Zapewne była dość dobra dla struktur państwowych, by nie rzec doskonała jak na owe czasy – do zasług można by zaliczyć choćby chęć szerzenia oświaty wśród kobiet. Jest to pewnie wierzchołek góry lodowej, jej podstawą bowiem został nowy, a wprowadzony przez nią, podział administracyjny Rosji.

Doprowadziła ponadto, w myśl prądu myślowego nowej fali, sekularyzacje dóbr duchownych, również uwłaszczenie chłopów cerkiewnych i zmniejszenie ich obowiązków względem cerkwi. Do zasług rosyjskich wiekopomnych zaliczyć trzeba takie jej publikacje oraz ich realizacje jak na przykład Manifest o wolności gospodarczej z roku 1775, oraz Gramotę o prawach i wygodach miejskich z 1785, tym samym Katarzyna oficjalnie ustanowiła stan mieszczański i jego strukturę samorządową. Niemniej jednak kierowała się swym dobrze pojętym interesem, wobec czego wzmocniła pozycje szlachty i jednocześnie pogorszyła sytuacje chłopów z majątków szlacheckich, którzy stali się obiektem handlu. Tłumiła krwawo wszelkie niezadowolenie, nagradzając dla równowagi wyrazy poparcia. W kwestii polskiej doprowadziła do zniknięcia z mapy Europy Polski – zmarła tuż po trzecim rozbiorze RP, w roku 1796.

Rozszerzona biografia Katarzyny II

Katarzyna II była cesarzową Rosji przez ponad trzy dekady, pod koniec XVIII wieku. Zasiadła na rosyjskim tronie po obaleniu męża, Piotra III.

Kim była Katarzyna II?

Katarzyna II, często nazywana Katarzyną Wielką, urodziła się w Szczecinie, w ówczesnych Prusach. W 1729 r. za sprawą męża Piotra III weszła w skład rosyjskiej rodziny królewskiej. Wkrótce po tym, jak jej mąż wstąpił na tron, Katarzyna zorganizowała zamach stanu i obaliwszy męża, została cesarzową Rosji (w 1762 r.). Katarzyna rozszerzyła terytoria rosyjskie i starała się unowocześnić kulturę rosyjską poprzez swe postępowe podejście do sztuki i edukacji. Po ponad trzydziestu latach jako absolutny władca Rosji, zmarła w 1796 roku.

Niemiecka księżniczka i ambitna matka

Katarzyna II zaczynała przygodę życia jako mała niemiecka księżniczka. Nazywała się Sophie Friederike Auguste i dorastała w Szczecinie w małym księstwie zwanym Anhalt-Zebst. Jej ojciec, Christian August, książę tego małego królestwa, zyskał sławę dzięki karierze wojskowej, pełniąc funkcję generała u pruskiego władcy Fryderyka Wilhelma I.

Księżniczka Johanna Elisabeth z Holstein-Gottorp, czyli matka Katarzyny II, mało interesowała się swoją córką. Zamiast tego Johanna wiele czasu i energii poświęciła młodszemu bratu Katarzyny, Wilhelmowi Christianowi, pozostawiając Katarzynę pod opieką jej guwernantki Babette.

Po tym, jak Wilhelm Christian zmarł w wieku 12 lat, Johanna zobaczyła swoją córkę przez pryzmat swych szans na awans społeczny i poprawę własnej sytuacji. Johanna miała krewnych na innych dworach królewskich w regionie, więc zabierała Katarzynę ze sobą, by szukać potencjalnych zalotników. Tymczasem Katarzyna widziała swoje małżeństwo raczej jako sposób na ucieczkę spod kurateli matki.

Katarzyna była korepetytorką religioznawstwa u kapelana wojskowego, ale kwestionowała wiele z tego, czego on ją nauczył. Opanowała za to w pełni trzy języki: niemiecki, francuski i rosyjski, z których ostatni przydał się, gdy matka Katarzyny wysłała zaproszenie do Elżbiety Rosyjskiej, do Petersburga.

Wprowadzenie do rosyjskiej rodziny królewskiej

W 1744 r. nastoletnia Katarzyna wyjechała z matką do Rosji, aby spotkać się z cesarzową; Elżbieta była kiedyś zaręczona ze starszym bratem Johanny, który zmarł na ospę. Chciała sprawdzić w ten sposób, czy Katarzyna będzie odpowiednia dla swojego spadkobiercy, Piotra.

Rozwijając swoje relacje z Wielkim Księciem Piotrem, Katarzyna przyjęła wiarę prawosławną w Rosji, pomimo głębokich sprzeciwów luterańskiego ojca. Wraz ze swoją nową religią otrzymała także nowe imię – Jekaterina.

Cesarzowa Rosji

Katarzyna II, często nazywana Katarzyną Wielką, została cesarzową małżonką Rosji, gdy jej mąż Piotr III wstąpił na tron po śmierci swojej ciotki, Elżbiety Rosyjskiej, 25 grudnia 1761 r. Katarzyna wkrótce zorganizowała zamach stanu, który zmusił Piotra do ustąpienia po zaledwie sześciu miesiącach na tronie, a wówczas ona została cesarzową Rosji – 9 lipca 1762 r.

Wraz ze swoimi dość powiedzieć napiętymi stosunkami z żoną, Piotr III zraził do siebie innych szlachciców, jak i urzędników oraz wojsko, a to swoim zdecydowanym poparciem dla Prus. Rozgniewał również Kościół prawosławny, odbierał mu bowiem część ziem. Podczas krótkiego panowania Piotra III, Katarzyna II spiskowała ze swoim kochankiem, Gregorym Orłowem, rosyjskim porucznikiem, ale i innymi potężnymi postaciami ówczesnej Rosji, aby tylko zdobyć poparcie niezbędne do usunięcia z tronu Piotra III.

Mąż i spadkobierca

21 sierpnia 1745 r. Katarzyna II poślubiła wielkiego księcia Rosji Piotra. Okazało się to jednak związkiem nieszczęśliwym, ponieważ Piotr III był w tamtym momencie niedojrzały, wolał raczej bawić się z żołnierzami i kochankami, niż z żoną. Katarzyna II rozwijała się wtedy intelektualnie, chociażby studiując pisma współczesnych jej słynnych europejskich literatów.

Po latach bezdzietności Katarzyna II ostatecznie urodziła spadkobiercę – syna Pawła, w roku 1754. Ojcostwo dziecka było przedmiotem wielkiej debaty wśród uczonych, niektórzy twierdzili nawet, że ojcem Pawła był Siergiej Saltykov, rosyjski szlachcic i członek sądu, natomiast część środowiska wskazywała na podobieństwo Pawła do Piotra jako na dowód ich pokrewieństwa. Później Katarzyna miała jeszcze troje innych dzieci.

Jeszcze zanim Piotr wstąpił na tron, był otwarcie bezwzględny wobec swojej żony Katarzyny. Rozważał wówczas swoiste skierowanie jej na tor boczny, aby mogła z nim rządzić jego kochanka. W efekcie Piotr został uduszony przez współspiskowców Katarzyny w Ropszy, jednej z posiadłości Piotra. Dokładna rola Katarzyny jest wciąż niejasna.

Romanse

Życie miłosne Katarzyny II było przedmiotem wielu spekulacji oraz dezinformacji. Cesarzowa miała liczne relacje miłosne podczas swego panowania. Nie mogła wyjść za mąż ponownie, ponieważ to zagroziłoby jej pozycji. Za kulisami miała jednak dość spory seksualny apetyt.

Według większości źródeł Katarzyna miała w życiu około 12 kochanków. Miała system zarządzania swoimi sprawami – często przyznając prezenty, wyróżnienia i tytuły tym, których lubiła, aby tylko zdobyć ich przychylność. Pod koniec każdego związku Katarzyna zwykle znajdowała sposób na skuteczne pozbycie się nowego kochanka. Wyjątkiem był Grigory Potiomkin, jej najbardziej znaczący kochanek. Spędził on wiele lat jako jej faworyt, pozostając jako jeden z niewielu również dożywotnim przyjacielem carycy.

Wczesne panowanie Katarzyny II

Zaniepokojona faktem, z jaką łatwością przyszło jej przejąć tron, Katarzyna II starała się zabiegać o względy wojska i kościoła. Promowała i obdarowywała tych, którzy poparli ją w roli nowej cesarzowej. Mimo że była religijnym sceptykiem, zwróciła kościołowi ziemie i zagarnięty uprzednio majątek kościelny, choć później zmieniła kurs na tym froncie, czyniąc kościół częścią państwa.

Katarzyna stylizowała się na dziedziczkę ukochanego władcy Piotra Wielkiego, twierdząc, że podąża jego śladami. Później zleciła stworzenie rzeźby znanej jako Jeździec z Brązu, aby w ten sposób złożyć hołd swemu zacnemu poprzednikowi.

Ukazy i reformy

Podczas gdy Katarzyna wierzyła w absolutne rządy, podjęła pewne wysiłki w kierunku reform społecznych i politycznych. Złożyła dokument, znany jako „Nakaz”, na temat tego, jak powinien funkcjonować system prawny Rosji, z naciskiem na wymierzanie winnym kary śmierci i tortur oraz wzywając do równości pomiędzy członkami stanu szlacheckiego. Katarzyna starała się w ten sposób również rozwiązać trudną sytuację chłopów pańszczyźnianych w kraju, którzy byli dożywotnio własnością właścicieli ziemskich. Senat skutecznie protestował wówczas przeciwko wszelkim sugestiom zmiany systemu feudalnego.

Po sfinalizowaniu swego Nakazu Katarzyna zgromadziła delegatów z różnych klas społecznych i ekonomicznych, aby utworzyć Komisję Legislacyjną, która po raz pierwszy zawiązała się w 1767 roku. Nie wyszła z niej żadna ustawa, ale po raz pierwszy Rosjanie z całego imperium byli w stanie wyrazić swoje przemyślenia na temat potrzeb i problemów kraju. Ostatecznie Nakaz stał się bardziej znany ze swoich pomysłów niż ze swojego bezpośredniego wpływu.

Edukacja i sztuka

W chwili objęcia tronu przez Katarzynę wielu Europejczyków postrzegało Rosję jako zacofaną i prowincjonalną. Katarzyna starała się zmienić tę negatywną opinię poprzez rozwój edukacyjny oraz kulturalny wkład dla tegoż kraju. Założyła m.in. szkołę z internatem dla dziewcząt z rodzin szlacheckich w Petersburgu, a później wezwała do utworzenia bezpłatnych szkół w miastach w całej Rosji.

Katarzyna poświęcała wiele uwagi sztuce i sponsorowała sporą ilość projektów kulturalnych. W Petersburgu zbudowała chociażby teatr spektakli operowych i baletowych, a nawet sama napisała kilka librett. Została również wybitną kolekcjonerką dzieł sztuki, a wiele z nich wystawiono w Ermitażu, w królewskiej rezydencji w Petersburgu.

Zapalona czytelniczka Katarzyna szczególnie lubiła filozofów i pisarzy doby oświecenia. Wymieniała listy z francuskim pisarzem Voltaire’m, a pisarz Denis Diderot przyjechał specjalnie dla niej do Rosji. W rzeczywistości to Diderot nadał cesarzowej pseudonim „Katarzyna Wielka”. Posiadając aspiracje literackie, Katarzyna pisała także o swoim życiu w zbiorach wspomnień.

Sprawy zagraniczne i kampanie wojskowe

Za panowania Katarzyny Rosja poszerzyła swoje granice. Osiągnęła znaczne korzyści kosztem Polski, gdzie wcześniej caryca zainstalowała swojego byłego kochanka, polskiego hrabiego Stanisława Poniatowskiego. Główny spór Rosji z Polską oficjalnie dotyczył traktowania prawosławnych Rosjan mieszkających we wschodniej części Polski. W traktacie I rozbioru Polski w 1772 r. Katarzyna przekazała część polskich terytoriów pod wpływy pruskie i austriackie.

Działania Rosji w Polsce wywołały konflikt zbrojny z Turcją. Ciesząc się licznymi zwycięstwami w 1769 i 1770 roku, Katarzyna pokazała światu, że Rosja jest militarną potęgą. W 1774 r. wypracowała traktat pokojowy z Imperium Osmańskim, wcielając nowe ziemie do imperium i dając Rosji przyczółek na Morzu Czarnym.

Jeden z bohaterów wojennych, Grigorij Potiomkin, został zaufanym doradcą i kochankiem Katarzyny. W jej imieniu rządził nowo zdobytymi terytoriami w południowej Rosji, zakładał nowe miasta i budował tam marynarkę wojenną kraju. Potiomkin zachęcił także Katarzynę do przejęcia Półwyspu Krymskiego w 1783 r., wspierając pozycję Rosji na Morzu Czarnym. Walkami z Turcją naznaczona była również już sama końcówka rządów Katarzyny.

Reguły późniejsze

Wraz z regulacjami legislacyjnymi w 1785 r. Katarzyna podjęła decyzję o znacznym wzmocnieniu klasy wyższej, dużą liczbę obywateli zmuszając do znoszenia ucisku w warunkach poddaństwa wobec tychże klas posiadających.

Już w połowie lat siedemdziesiątych XVIII wieku Katarzyna cieszyła się władzą absolutną. Miała napięte stosunki ze swoim synem i spadkobiercą Pawłem, jeśli chodzi o jej władzę, ale podobały się jej wnuki, zwłaszcza najstarszy Aleksander. W późniejszych latach panowania Katarzyna umocniła jeszcze swój dyskurs, nadal posiadając aktywny umysł i silnego ducha, które to cechy zadecydowały o przydomku “Wielka”.

Śmierć i dziedzictwo

W połowie listopada 1796 r. Katarzyna została znaleziona nieprzytomna na podłodze w łazience. Sądzono, że doznała udaru mózgu.

Katarzyna, wielka cesarzowa Rosji, zmarła 17 listopada 1796 r. W Pałacu Zimowym. Jej trumna spoczęła obok zmarłego męża Piotra III.

Jako przywódca Katarzyna Wielka rozszerzyła granice kraju dzięki sile wojskowej i zdolnościom dyplomatycznym. Nie bez znaczenia były też jej reformy edukacyjne, czy też szerzej – kulturowe. Niemniej Katarzyna jest często wspominana ze względu na swoje romantyczne relacje niźli wiele politycznych osiągnięć. Historycy zwykli krytykować ją również w związku z tym, że nie poprawiła życia szerokich mas swych poddanych.

Ciekawostki o Katarzynie II

Sprawiła, że w Rosji szczepienia przeciwko ospie stały się popularne.
Caryca Katarzyna II zwana Wielką przyszła na świat w Szczecinie, była zadem Prusaczką, jak się później okazało, z bolesnym dla Polski sentymentem do Niemców.
Miała romans z przyszłym królem Polski Stanisławem Augustem Poniatowskim. Z romansu tego urodziła się im córka.
Od plotek huczało nie tylko na Kremlu, miała bowiem wielu kochanków.
Inspirowała spisek przeciwko swojemu mężowi, a carowi, Piotrowi III, który w efekcie jej działań został zamordowany, cedując na nią w ten sposób pełnie carskiej władzy.
Wielu filozofów zachodnich wzdychało do Katarzyny, postrzegając ją przez pryzmat wybitnej i uczonej inteligencji.

Cytaty Katarzyny II

„Boże, ześlij nam żądze, i to możliwie szybko.”

„Byłam atrakcyjna. To już w połowie wystarczyło, aby stać się pokusą, resztę czyniła ludzka natura. Kusić i być kuszonym to praktycznie to samo.”
„Chcę umrzeć, śmiejąc się i kochając.”

„Jestem gotowa na wszystko i nie cofnę się w razie potrzeby przed niczym. Polacy przewyższyli swym szaleństwem nawet francuskie zgromadzenie narodowe.”

„Chcieliśmy tym manifestem ogłosić w całym naszym imperium do wiadomości powszechnej wszystkim naszym poddanym, iż Sicz Zaporoska została wreszcie zniszczona, a samo używanie imienia Kozaków zaporoskich będzie przez nas uznane za obrazę majestatu cesarskiego…”

„Hrabio Aleksandrze Wasiljewiczu! Znany wam z pewnością buntownik Kościuszko, podburzywszy Polskę, w swych kontaktach z potworami rządzącymi Francją zamierza wszędzie rozsiewać bunt na złość Rosji.”