Bona Sforza d’Aragona (1494-1556) – zdobyła świetne wykształcenie, odebrane od wielkich intelektualistów epoki we Włoszech. Została królową Polski, której zawdzięczamy ówczesny renesansowy rozkwit.
Krótki życiorys królowej Bony Sforzy
Bona Sforza d’Aragona (2 lutego 1494 – 19 listopada 1557) była Królową Polski i Wielką Księżną Litwy. Członkinią potężnego rodu Sforza, który rządził Księstwem Mediolańskim od 1447 r.. Została drugą żoną Zygmunta I Starego, króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego w 1518 r. Ich małżeństwo trwało 30 lat do śmierci Zygmunta w 1548. Ambitna i energiczna Bona mocno zaangażowała się w życie polityczne Polski i Litwy. Aby zwiększyć dochody państwa, wdrożyła różne reformy gospodarcze i rolnicze, w tym dalekosiężną reformę w Wielkim Księstwie Litewskim. Jej reformy uczyniły ją najbogatszym właścicielem ziemskim w Wielkim Księstwie. W polityce zagranicznej sprzeciwiała się Habsburgom i starała się zabezpieczyć swoją najstarszą córkę Isabellę Jagiellon na tronie Królestwa Węgier.
Pod koniec swego życia w Polsce oskarżona została o otrucie Barbary Radziwiłłówny, która była żoną Zygmunta Augusta, a to w świetle opinii szlachty upatrującej w niej wroga przywilejów stanowych, czyli wroga tej jakże szerokiej rzeszy społecznej. Musiała więc Bona ratować się przeniesieniem do rodzinnych Włoch, gdzie odnalazła zdecydowanie większą przychylność. To jednak nie przełożyło się na sukcesy polityczne, lecz przeciwnie – została otruta i przedwcześnie zmarła w Bari 19.11.1556 roku.
Biografia rozszerzona królowej Bony Sforzy
Geneza związana z pochodzeniem królowej Bony
Bona Sforza d’Aragona przyszła na świat w mieście Vigevano 2.02.1494 roku. Bona była trzecim z czworga dzieci Giana Galeazzo Sforza i jego żony Isabelli z Neapolu. Gian Galeazzo był legalnym spadkobiercą Księstwa Mediolanu, ale jego wujek i regent Ludovico Sforza, znany w historii szerzej jako „Il Moro”, przejął władzę. Para została zatem wysłana do życia w Castello Visconteo w Pawii, gdzie Gian Galeazzo zmarł w 1494 roku. Plotki głosiły, że został otruty przez wspomnianego Ludovico. Rodzina przeniosła się następnie do Zamku Sforza w Mediolanie, gdzie mieszkali pod czujnym okiem Ludovico. Bał się, że mieszkańcy Mediolanu zbuntują się i uznają domniemane pretensje Francesco Sforzy, popularnego syna Giana Galeazzo. Aby zminimalizować ryzyko oddzielając chłopca od jego rodziny. Dalsze natomiast plany przerwała wojna włoska w latach 1499–1504. Król Francji Ludwik XII obalił wówczas Ludovico i zabrał Francesco ze sobą do Paryża.
Wczesna młodość Bony
Isabella, czyli matka Bony, nie pozostała już dłużej w Mediolanie i w lutym 1500 r. wyjechała do rodzinnego Neapolu. Wojna dotarła jednak do Królestwa Neapolu, a wuj Isabelli Fryderyk Neapolitański został obalony. Wraz z innymi krewnymi tymczasowo ukryła się w Zamku Aragońskim na Ischii. W kwietniu 1502 r. Isabella i jej jedyna ocalała córka, własnie Bona, osiedliły się na dłużej w Castello Normanno-Svevo w Bari. Tam Bona rozpoczęła intensywną edukację. Jej nauczycielami byli włoscy humaniści Crisostomo Colonna i Antonio de Ferraris, którzy uczyli łaciny, literatury klasycznej, matematyki, historii, prawa, nauk przyrodniczych, teologii, a nawet geografii. Bona mogła także grać na kilku instrumentach muzycznych.
Marzenia Bony a rzeczywistość polityczna
Zdobyła świetne wykształcenie, co podyktowane było to faktem, iż na horyzoncie jej małżeństwa były najznamienitsze partie, takie jak choćby Ferdynand Habsburg, mianowicie ten, w którego ręce przeszło Święte Cesarstwo Rzymskie. Do tego małżeństwa zresztą była szykowana, z nieukrywaną sympatią, jaką darzyła Ferdynanda. Tymczasem okazało się, że wybrano jej na męża Króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego Zygmunta I. Pobrała się z nim w swym dwudziestym czwartym roku życia.
Rzecz jasna, małżeństwo podyktowane zostało perspektywami politycznymi. Została Królową Polski, czyli potęgi ówczesnej Europy. Ze związku przyszło na świat sześcioro dzieci, w tym Zygmunt August, prawowity sukcesor.
Polityka królowej Bony
Królowa Bona prowadziła racjonalną politykę obliczoną interesami RP jak również swoimi własnymi, weszła bowiem w posiadanie wielu miast i wsi, gromadząc przy tym wielki majątek w złocie. Przy tym krzewiła w Polsce renesans, jako człowiek tej właśnie epoki. Została zatem mecenasem sztuki, również kuchni importowanej z Włoch, ponadto jej autorstwu przypisuje się ówczesne reformy ziemskie, administracyjne i podatkowe, zwłaszcza jeśli chodzi o ”ucywilizowywanie” wschodnich rubieży, czyli Litwy.
Wróg rzesz szlacheckich w RP
Jednak po śmierci męża nie układało się już tak dobrze, zwłaszcza, że miała przeciwko sobie całe rzesze szlacheckie, upatrujące w jej bogactwie zagrożenia dla ustroju RP. W efekcie została nawet oskarżona o otrucie Barbary Radziwiłłówny, która była żoną Zygmunta Augusta. Musiała więc ratować się przeniesieniem do rodzinnych Włoch, gdzie odnalazła zdecydowanie większą przychylność. To jednak nie przełożyło się na sukcesy polityczne, lecz przeciwnie – została otruta i przedwcześnie zmarła w Bari 19.11.1556 roku.
Ciekawostki o Królowej Bonie Sforzy
- Bona Sforza nie widziała początkowo w swym przyszłym małżeństwie z Zygmuntem I nic dobrego. Postrzegała go raczej w kategoriach wschodniego antyintelektualizmu i prymitywizmu, co spowodowało, że nawet mimo zaślubin utrzymywała ożywioną korespondencje z Ferdynandem Habsburgiem, którego traktowała na równi sobie, i z którym chciała się pobrać.
- Energiczne działanie Bony Sforzy postrzegane było przez polską szlachtę jako czynności zagrażające demokracji szlacheckiej. Przede wszystkim bogaciła się prędko się i traktowała zdaniem wielu posiadane ziemie jako wyłącznie własny majątek, a nie majątek Korony.
- Bona Sforza zabiegała o wzmocnienie władzy królewskiej.
- Na forum międzynarodowym chciała wyprzeć wpływy Habsburgów.
- Została otruta, umierając przedwcześnie.
Cytaty Królowej Bony Sforzy
„Przekupstwo nie zostało wymyślone dla przyjaciół.”
„U was dukaty leżą na gościńcach, schylić się jeno, ażeby je zebrać. Nikt nie chce? Tym lepiej dla mnie.”
„Roztropniej nie zawierać ani pokoju, ani rozejmu z Zakonem, lecz usunąć go z tych ziem, ażeby w pełni przyłączyć je do Korony.”
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Bona_Sforza
- https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/726716,Bona-jako-cudzoziemka-i-kobieta-byla-bez-szans
- https://en.wikipedia.org/wiki/Bona_Sforza
- https://ciekawostkihistoryczne.pl/leksykon/bona-sforza-1494-1557/
- https://www.superkalejdoskop.com/index.php/ct-menu-item-5/1859-kontrowersyjna-krolowa
- http://info-poland.icm.edu.pl/classroom/Bona/Bona.html
Jakub Mazur jest z wykształcenia socjologiem, który swoje zawodowe życie poświęcił pracy dziennikarskiej. Doświadczenie dziennikarskie zdobywał pracując m.in. w podkarpackim czasopiśmie oraz regionalnej telewizji na Śląsku. Prywatnie jest wielkim fanem historii, a pasją tą dzieli się poprzez publikacje na portalu Zyciorysy.info. Jest autorem ponad 1000 tekstów biograficznych.