Leszek Kołakowski

Leszek Kołakowski (1927-2009) był popularnym polskim filozofem i historykiem idei. Pomimo pobytu na wygnaniu Kołakowski był inspiracją dla ruchu Solidarności, który rozkwitł w Polsce w latach 80.

Życiorys Leszka Kołakowskiego

Leszek Kołakowski urodził się 23 pańdziernika 1927 roku w Radomiu. Podczas okupacji niemieckiej w Polsce (1939–1945) w czasie II wojny światowej nie cieszył się formalną edukacją, ale czytał książki i od czasu do czasu pobierał prywatne lekcje, zdając egzaminy maturalne w podziemnym systemie szkolnym. Po wojnie studiował filozofię na Uniwersytecie Łódzkim. Pod koniec lat czterdziestych XX wieku było już oczywiste, że jest jednym z najwybitniejszych polskich umysłów swojego pokolenia. W 1953 r. obronił doktorat na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy o Baruchu Spinozie, w której rozpatrywał Spinozę z marksistowskiego punktu widzenia. Natomiast w latach 1959-1968 Leszek Kołakowski był profesorem i przewodniczącym wydziału historii filozofii Uniwersytetu Warszawskiego.

„Rozmowy z Diabłem”

W młodości Leszek Kołakowski był aktywnym komunistą. Podpisał przykładowo donos na Władysława Tatarkiewicza. W latach 1947–1966 Kołakowski był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Dzięki swojej intelektualnym perspektywom w 1950 r. wyjechał do Moskwy, gdzie w praktyce zobaczył komunizm uznając go za zjawisko odrażające. Zerwał ze stalinizmem, stając się „rewizjonistą marksistą”, opowiadającym się za humanistyczną interpretacją Karola Marksa. Rok po polskim październiku 1956 roku Kołakowski opublikował na łamach periodyku Nowa Kultura swoją czteroczęściową krytykę dogmatów sowiecko-marksistowskich, w tym determinizmu historycznego. W 1965 roku ukazał się popularny zbiór dowcipnych i przenikliwych dialogów Kołakowskiego, które rzucają dość osobliwe światło na kwestie moralne i religijne. Uczony pracę tą przewrotnie zatytułował „Rozmowy z Diabłem”. Wśród modlitw, spostrzeżeń oraz dialogów (Heloizy, Schopenhauera, czy też Lutra z diabłem) znajduje się również kilkustronicowa, niewielka „Apologia Orfeusza, śpiewaka i błazna, rodem z Tracji, syna królewskiego” – fenomenalny popis wyobraźni i pisarstwa (i poetyckości), zachwycający splot wątków mitologicznych, chrześcijańskich, dający całą głębię orfizmu wpisaną w jeden ironiczno-erudycyjny ciąg.

Wydalenie z partii. Emigracja

Jego związany z tym publiczny wykład na Uniwersytecie Warszawskim z okazji dziesiątej rocznicy polskiego października doprowadził do wydalenia go z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W czasie kryzysu politycznego w Polsce w 1968 r. stracił pracę na Uniwersytecie Warszawskim i nie mógł objąć innego stanowiska naukowego.

Leszek Kołakowski wkrótce doszedł do wniosku, że totalitarne okrucieństwo stalinizmu nie było aberracją, ale logicznym produktem końcowym marksizmu, którego genealogię zbadał w swojej monumentalnej pracy „Główne nurty marksizmu”, wydanej w latach 1976-1978.

„Główne nurty marksizmu”

Kołakowski był coraz bardziej zafascynowany wkładem, jaki założenia teologiczne wnoszą do myśli zachodniej, a zwłaszcza nowożytnej. Na przykład, rozpoczął swoje „Główne nurty marksizmu” od analizy dotyczącej różnych form średniowiecznego platonizmu, które wniosły sporo wieki później do heglowskiego poglądu na historię. W swojej pracy skrytykował prawa materializmu dialektycznego za to, że są fundamentalnie wadliwe i stwierdził, że niektóre z nich są „truizmami bez określonej treści marksistowskiej”, inne z kolei to „dogmaty filozoficzne, których nie można udowodnić środkami naukowymi”, czy też w końcu nazywając zagadnienie materializmu dialektycznego po prostu „nonsensem”.

Kołakowski bronił roli, jaką wolność odgrywa w ludzkich poszukiwaniach transcendencji. Jego prawo nieskończonego „Rogu Obfitości” głosiło, iż dla każdej doktryny, w którą ktoś chce wierzyć, nigdy nie brakuje argumentów, którymi można by ją poprzeć. Niemniej, chociaż ludzka omylność sugeruje, że powinniśmy traktować roszczenia do nieomylności ze sceptycyzmem, nasze dążenie do wyższego dobra jest uszlachetniające.

Montreal, Berkeley, Oxford i Chicago

W 1968 roku Leszek Kołakowski został profesorem wizytującym na wydziale filozofii Uniwersytetu McGill w Montrealu, a w 1969 przeniósł się na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley. W 1970 r. został starszym pracownikiem naukowym w All Souls College na Oxfordzie. Pozostawał później głównie w Oxfordzie, ale część 1974 r. spędził na Uniwersytecie Yale, natomiast od 1981 do 1994 był profesorem w niepełnym wymiarze godzin w Komitecie Myśli Społecznej oraz na Wydziale Filozofii Uniwersytetu w Chicago.

„Tezy o nadziei i beznadziei”

Chociaż polskie władze komunistyczne oficjalnie zakazały jego prac w Polsce, ich podziemne kopie wpłynęły na opinie polskiej opozycji intelektualnej. Jego esej z 1971 r. „Tezy o nadziei i beznadziei”, w których sugerował, że samoorganizujące się grupy społeczne mogą stopniowo rozszerzać sfery społeczeństwa obywatelskiego w państwie totalitarnym, pomogły zainspirować ruchy dysydenckie w latach siedemdziesiątych XX wieku, co razem z innymi zjawiskami o charakterze niepodległościowym doprowadziło do ​​powstania Solidarności, a ostatecznie do upadku rządów komunistycznych w Europie Wschodniej w 1989 r. W latach 80. Leszek Kołakowski oprócz tego wspierał Solidarność udzielając wywiadów, pisząc i zbierając fundusze.

„Mini wykłady o maxi-sprawach”

W Polsce Leszek Kołakowski jest znany jako filozof i historyk idei, ale także jako ikona przeciwników komunizmu. Adam Michnik nazwał Kołakowskiego „jednym z najwybitniejszych twórców współczesnej kultury polskiej”. W swoich „Mini-wykładach o maxi sprawach” z roku 2003 Leszek Kołakowski podzielił się z czytelnikami zagadnieniami z pozoru mało filozoficznymi: sławą, podróżami, czy też długami, zabobonami i terroryzmem. Przenikliwość i poczucie humoru Leszka Kołakowskiego pozwalają mu na zaskakujące i niezwykle celne obserwacje dotyczące zarówno życia codziennego, jak i odwiecznych praw ludzkiej natury, gwarantując jednocześnie przyjemne chwile refleksji.

Leszek Kołakowski zmarł 17 lipca 2009 r. w wieku 81 lat, w Oksfordzie, w Anglii. W swoim nekrologu filozof Roger Scruton napisał, że Leszek Kołakowski był „myślicielem naszych czasów”.

Ciekawostki o Leszku Kołakowskim

• Do roku 1956 prof. Leszek Kołakowski był w Polsce czołowym przedstawicielem filozofii marksistowskiej oraz ideologiem stalinizmu.
• W 1966 odebrano Kołakowskiemu katedrę marksizmu-leninizmu na Uniwersytecie Warszawskim, usuwając jednocześnie z PZPR za podjęcie zbyt radykalnej krytyki władz.
• W roku 1997 Leszek Kołakowski otrzymał najwyższe polskie odznaczenie – Order Orła Białego.
• w Anglii Leszek Kołakowski związany był z Uniwersytetem Oxfordzkim, w którym to ośrodku wykładał w latach 1972-1991.
• Leszek Kołakowski deklarował, że nie posiada swojej jednej filozofii.
• Przez wielu Leszek Kołakowski Jest uważany za „ojca chrzestnego” transformacji demokratycznej w Polsce po 1989 roku.

Cytaty Leszka Kołakowskiego

„Akceptacja śmierci i protest przeciw niej: dwie nieusuwalne strony naszego życia.”

„A diabeł pierwszy pada na ołtarzu, zawsze pierwszy.”

„Być oszukanym w polityce nie jest usprawiedliwieniem, niekiedy jest takim samym przestępstwem jak oszukiwać samemu.”

„Doświadczenie zła jest najbardziej dotkliwe, najbardziej przejmujące i być może, choć nie twierdziłbym tego z taką stanowczością, to właśnie przez nie najpewniej odkrywa się przestrzeń sacrum, bez której trudno żyć.”

Źródła

https://www.dwutygodnik.com/artykul/332-leszek-kolakowski-orfeusz-diabel-smierc.html
https://kulturaliberalna.pl/2019/07/16/hubert-czyzewski-sylwetka-kolakowski-rocznica-smierci/
https://www.filmweb.pl/person/Leszek+Ko%C5%82akowski-817867/trivia
Leszek Kołakowski. “Mini wykłady o maxi sprawach” (1997–2003)
Leszek Kołakowski. “Rozmowy z diabłem” (1965)
Grafika: wikimedia.org | Autor: Verhoeff, Bert / Anefo | Licencja: CC BY-SA 3.0 NL

Tagi: