Perykles

Perykles (495 p.n.e. – 429 p.n.e.) był ateńskim politykiem, retorem, reformatorem ateńskiej demokracji, a przez wielu uważanym za męża stanu Aten.

Krótki życiorys Peryklesa

Urodził się w 495 roku p.n.e. Perykles był synem zwycięzcy spod Mykale, czyli Ksantipposa, ze strony matki natomiast synem Agaristy, kobiety wywodzącej się z rodu Alkmeonidów. Paradoksalnie, mimo że skupiał władzę w ateńskiej polis, to on właśnie stworzył demokrację ateńską, podejmując niezbędne ku temu reformy. Dał przede wszystkim ludowi Aten większy udział w sprawach państwowych i wzmocnił umiarkowaną miejscową demokrację. W latach 444–429 p.n.e., obaliwszy swego konserwatywnego przeciwnika Tukidydesa, Perykles był później wybierany corocznie na intratne stanowisko stratega, czyli dowódcy wojskowego oraz polityka mającego. Rozszerzył oraz wzmocnił system demokratyczny, otaczał oprócz tego swą opieką filozofów oraz greckich artystów. Pieniądze przeznaczał na wznoszenie wspaniałych gmachów (jak np. Partenon 447–438 p.n.e., czy też Propyleje).

W latach 440–439 p.n.e. Perykles dowodził w wojnie przeciwko Samos, wskutek której najpewniej wprowadził na tejże wyspie ustrój demokratyczny.

Perykles dbał również o rozwój Aten, zakładając zagraniczne kolonie (zwane „apoikia”) wzdłuż wybrzeża wód Morza Czarnego. Rozbudował również Pireus (najważniejszy port ówczesnych Aten), doprowadzając w efekcie do przewagi handlowej Aten w basenie Morza Egejskiego, co spowodowało w najdalszych konsekwencjach wybuch konfliktu ze Spartą (wojna peloponeska). W końcowym etapie życia zdecydował się na związek z Aspazją, która była początkowo jego partnerką, później zaś żoną. Wraz z nią to Perykles popierał rozwój nauki oraz sztuki, doprowadzając Ateny do najwyższego w dziejach Grecji klasycznej stopnia rozwoju gospodarczego, jak i kulturalnego.

Zmarł w trakcie szalejącej epidemii w Atenach, w pierwszych latach II wojny peloponeskiej, w roku 429 p.n.e.

Rozszerzona biografia Peryklesa

Lata wczesne

Perykles urodził się ok. 495 r. p.n.e. w Atenach, w Grecji. Był synem polityka Xanthippusa, który, choć ostracyzmowany w latach 485–484 p.n.e., wrócił do Aten, aby dowodzić ateńskim wojskiem w zwycięskich walkach prowadzonych przez Ateny zaledwie pięć lat później. Matka Peryklesa, Agariste, członkini potężnej i kontrowersyjnej szlacheckiej rodziny Alcmaeonidae, oraz jej rodzinne powiązania odegrały kluczową rolę w rozpoczęciu kariery politycznej Xanthippusa. Agariste była prawnuczką tyrana Sicyona, Cleisthenesa i siostrzenicy ateńskiego reformatora Cleisthenesa.

Według Herodota i Plutarcha Agariste na kilka nocy przed narodzeniem Peryklesa śniło się, że urodziła lwa. Legendy mówią, że Filip II z Macedonii miał podobny sen przed narodzinami swojego syna Aleksandra Wielkiego. Jedna z interpretacji snu traktuje lwa jako tradycyjny symbol wielkości, ale historia ta może również nawiązywać do niezwykle dużej czaszki Peryklesa, która stała się popularnym celem współczesnych komików. Chociaż Plutarch twierdzi, że ta deformacja była przyczyną, dla której Perykles zawsze był przedstawiany w hełmie, tak nie jest; hełm był w rzeczywistości symbolem jego oficjalnej rangi jako stratega (generała).

Perykles należał do rodu Acamantis (Ἀκαμαντὶς φυλή). W swych wczesnych latach był cichy; introwertyczny młody Perykles unikał zatem publicznych wystąpień, zamiast tego wolał poświęcać czas na studia.

Szlachetność i bogactwo rodziny pozwoliły mu w pełni realizować zamiłowanie do edukacji. Uczył się muzyki od ówczesnych mistrzów (Damon lub Pythocleides mogli być jego nauczycielami). Uważa się go za pierwszego polityka, który przypisał niebotyczne znaczenie filozofii. Lubił towarzystwo filozofów Protagorasa, Zenona z Elei i Anaksagorasa. Zwłaszcza Anaxagoras stał się jego bliskim przyjacielem i wywarł na niego wielki wpływ.

Sposób myślenia Peryklesa i retoryczna charyzma mogły być po części efektem nacisku Anaksagorasa na emocjonalny spokój w obliczu kłopotów i sceptycyzm wobec boskich zjawisk [9]. Jego przysłowiowy spokój i samokontrola są często uważane za produkty wpływów Anaksagorasa.

Kim był Perykles?

Perykles w związku z własnym wysiłkiem edukacyjnym i talentami został wybitnym i wpływowym greckim mężem stanu, mówcą i generałem Aten w złotym wieku tej polis – szczególnie w okresie między wojnami perskimi i peloponeskimi. Perykles miał przede wszystkim tak duży wpływ na społeczeństwo ateńskie, że współczesny historyk Thucydides uznał go za „pierwszego obywatela Aten”. Perykles przekształcił Ateński Związek Morski w imperium ateńskie i poprowadził swoich rodaków przez pierwsze dwa lata wojny peloponeskiej. Okres, podczas którego dowodził Atenami, w przybliżeniu od 461 do 429 r. p.n.e., jest czasem znany jako „Wiek Peryklesa”.

Perykles promował sztukę i literaturę; głównie dzięki jego staraniom Ateny zyskały reputację centrum edukacyjnego i kulturalnego starożytnego greckiego świata. Rozpoczął ambitny projekt, który wygenerował większość zachowanych budowli na Akropolu (w tym Partenon). Ten projekt upiększył i ochronił miasto, pokazał jego chwałę i dał pracę ludziom.Perykles wspierał także demokrację ateńską do tego stopnia, że ​​krytycy nazywają go populistą. On, wraz z kilkoma członkami swojej rodziny, zmarł w związku z panującą w 429 r. p.n.e. plagą, która osłabiła miasto-miasto podczas przedłużającego się konfliktu ze Spartą. Spróbujmy jednak poprowadzić sprawozdanie z jego działalności reformatorskiej od samego początku.

Ateńskie działania Peryklesa

Reformator systemu

Po śmierci Efialtesa, który był zwolennikiem radykalnej demokratyzacji ustroju Aten, Perykles został samodzielnym przywódcą ateńskiego ludu (demos), wprowadzając wkrótce dwie najistotniejsze demokratyczne reformy, mianowicie diety dla piastujących urzędy sędziów oraz dostęp do stanowisk archontów, czyli najważniejszego kolegium urzędników, dla zeugitów, czyli członków trzeciej klasy majątkowej; umożliwił w ten sposób wszystkim ateńskim obywatelom zangażowanie się w życie polityczne ojczyzny; popularność wśród swych ubogich rodaków dodatkowo pozyskał refundując im koszt wstępu na kolejne przedstawienia teatralne. Ponadto zaskarbił sobie sympatie tym, iż w 452 p.n.e. wprowadził prawo, które ograniczało obywatelstwo do tych pośród Ateńczyków, których oboje rodzice byli obywatelami polis (pośrednio podniósł więc w ten sposób kobiet-obywatelek). Było to wybitnie niekorzystne dla arystokratycznych elit Aten, których członkowie tradycyjnie już wówczas zawierali polityczne małżeństwa przekraczając granice poszczególnych polis.

Perykles jako mecenas sztuki oraz jej protektor

Peryklesowi przypisuje się niezwykle ambitny program w zakresie budownictwa (m.in. były to takie inwestycje jak Partenon i Propyleje na Akropolu), zrealizowany pewnie dzięki możliwościom korzystania z zasobów wspólnego skarbca Związku Ateńskiego, a który przeniesiono w 454 p.n.e. z Delos właśnie do Aten. W inicjatywach budowlanych tamtego czasu uczestniczyli najwięksi współcześni mu artyści epoki, m.in. Fidiasz. Perykles był oprócz tego w bliskich związkach z ateńskimi intelektualistami, np. filozofami takimi jak Protagoras z Abdery i Anaksagora, czy tragik Sofokles.

Zarzuty ze strony opozycji

Ambitna ze wszech miar polityka Peryklesa oraz jego pozycja w Atenach wywoływały wciąż niezadowolenie stronnictwa arystokratycznego; rozsiewano liczne plotki, że np. Fidiasz sprowadza mu kobiety, ale i zarzucano, że marnotrawi przychód państwa; jednak od 443 p.n.e., kiedy sąd skorupkowy ostracyzmował przywódcę opozycji Tukidydesa skazując go na wygnanie, Perykles niemal całkowicie zawładnął życiem politycznym Aten i był wówczas już corocznie wybierany na decydujący urząd stratega. Wrogowie Peryklesa zaczęli wtedy zwalczać go więc pośrednio, zatem atakowali jego bliskich przyjaciół: Anaksagorasa (wygnanego później za bezbożność) i Fidiasza, który — oskarżany z początku o kradzież złota na rzecz wykonania posągu Ateny Partenos, a później oskarżany o bezbożność — został tymże rykoszetem politycznym wtrącony do więzienia, gdzie zmarł. Oskarżono o to także drugą żonę Peryklesa, Aspazję z Miletu – niechętni Peryklesowi utrzymywali, że Aspazja prowadziła dom publiczny sama będąc nierządnicą. Aspazja tymczasem miała z Peryklesem syna, Peryklesa Młodszego, który później, piastując funkcję stratega w armii greckiej, został stracony po bitwie pod Arginuzami.

Kwestie zagraniczne

Perykles chciał ofensywnej polityki Aten na 2 frontach: przeciwko znienawidzonej w Atenach Persji (zwłaszcza w ramach pomocy dla powstania w Egipcie) i przeciwko greckiej Sparcie oraz jej sojusznikom; kiedy jednak polityka ta przyniosła fiask, Perykles zrezygnował z niej i w roku 446 p.n.e. zawarł 30-letni pokój ze Spartą. Wzrost siły Aten w latach następnych jednak wywoływał coraz większy niepokój nie tylko samej Sparty, ponieważ i jej sojuszników, a cokolwiek hegemonistyczna polityka Peryklesa wobec krajów – członków Związku Ateńskiego (m.in. ingerowanie w niezależność sprzymierzonych polis, czy też arbitralne zmiany w wysokości płaconego przez poleis członkowskie trybutu) powodowała zwykle bunty państw związkowych i nastawiała w ten sposób wrogo do Aten panującą opinię publiczną, by w końcu sprawić, iż w roku 440 p.n.e. wybuchła rewolta na wyspie Samos (w najważniejszym, oprócz Aten, kraju członkowskim Związku Ateńskiego), której stłumienie zajęło Peryklesowi prawie rok.

Wojna ze Spartą

W 432 p.n.e. wybuchł konflikt między obu krajami zwany wojną peloponeską; Perykles opracował na tą okazję strategiczny plan działań zbrojnych, do którego należała taktyka obrona za Długimi Murami (wzniesionymi z jego inicjatywy) w połączeniu z nękającymi akcjami floty wokół Peloponezu, który to dawał pewne nadzieję na ostateczny sukces; unikanie rozstrzygającej bitwy ze Spartanami wywołało jednak w Atenach niezadowolenie. W roku 430 p.n.e. w Atenach wybuchła na domiar złego zaraza (zmarła wówczas najbliższa rodzina Peryklesa), która nadszarpnęła morale obywateli Aten; Perykles został wówczas pozbawiony urzędu stratega, który wkrótce, w obliczu tragedii, powierzono mu ponownie; niedługo potem jednak Perykles sam zachorował i w roku 429 p.n.e. zmarł.

Ciekawostki o Peryklesie

• Perykles był corocznie wybierany przez ateński lud na stanowisko stratega.
• Był pierwszym demagogiem w dziejach Grecji, czyi osobą prowadzącą lud, a nie, jak wskazuje to nasze współczesne rozumienie tego słowa, osobą despotyczną.
• Wywodził się z całkiem zacnego rodu Alkmeonidów, jednego z najstarszych rodów arystokratycznych w Atenach. Zastanawia więc krytyka i polityka Peryklesa, która zmierzała do wykluczenia możnych z panującej od wieków w Atenach karuzeli władzy, jaka to krążyła w zamkniętym arystokratycznym obiegu.
• Jego krewnym był Arcybiades – słynny ateński strateg.
• Żoną Peryklesa była Aspazja – według krytyków Peryklesa, hetera oraz kurtyzana, a według jego zwolenników wspaniały mecenas greckiej sztuki.

Cytaty Peryklesa

„Nasz ustrój polityczny nie jest naśladownictwem obcych praw, a my sami raczej jesteśmy wzorem dla innych niż inni dla nas. Nazywa się ten ustrój demokracją, ponieważ opiera się na większości obywateli, a nie mniejszości.”

„Tajemnicą wolności jest odwaga.”

„Od tego, kto jest bogaty, lepszy ten, kto może zostać bogatym.”

„Dla tych bowiem, którym się dobrze powodzi i którzy mają możność wyboru, wojna jest najwyższym szaleństwem (…)”

Źródła

https://www.britannica.com/biography/Pericles-Athenian-statesman/The-drift-toward-war
https://pl.wikipedia.org/wiki/Perykles
https://www.biography.com/political-figure/pericles
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Perykles;3956161.html
https://pl.wikiquote.org/wiki/Perykles

Tagi: