Sofokles

Sofokles (496 – 406 p.n.e.) był wybitnym tragediopisarzem greckim, jednym z trzech wielkich tragików starożytnych (obok Ajschylosa i Eurypidesa). Uczestniczył także w życiu politycznym Aten.

Kim był Sofokles? Biografia

Sofokles urodził się w 496 roku p.n.e. w Kolonos koło Aten. Był synem zamożnego płatnerza (rzemieślnika wytwarzającego broń) Sofilosa. Jako młody chłopiec występował w zawodach muzycznych i lekkoatletycznych, w których zdobywał nagrody.

Finansowa pomyślność ojca pomogła utalentowanemu synowi zdobyć gruntowne wykształcenie wedle wymogów kalokagatii (kalokagatia to w starożytnej Grecji ideał etyczny, łączący doskonałość duchową i cielesną). Była ona oparta na znajomości sztuki poetyckiej, na śpiewie i tańcu, na gimnastyce.

Sofokles wychowywał się wśród historii o mitycznych bohaterach, co musiało silnie wpłynąć na jego wyobraźnię i pobudzić talent, gdyż jako kilkunastoletni młodzieniec przewodził chórowi podczas śpiewania pieśni dziękczynnej po zwycięstwie Greków w bitwie pod Salaminą w 480 roku p.n.e. Zwycięstwo Aten nad Persami zapoczątkowało ateński „wiek złoty”.

Sofokles ze związku z Nikostratą miał kilku synów. Jeden z nich, Iofon, był również tragikiem. Z kolei ze związku z pochodzącą z Sykieonu heterą Theoris miał syna Aristona.

Sofokles nie unikał udziału w życiu politycznym ojczyzny. Był hellenotamiasem, tj. jednym ze skarbników Związku Ateńskiego (443/442 rok p.n.e.), dwukrotnie był strategiem dowodzącym wojskami ateńskimi, należał do 10-osobowego grona oligarchicznych probulów, którzy w latach 413-411 p.n.e. przygotowywali zmianę ustroju Aten. Sofokles był także kapłanem herosa Halona, związanego z bogiem Asklepiosem. Gdy kult tego boga sprowadzono do Aten, Sofokles przyjął jego posąg do swojego domu, za co sam dostąpił po śmierci heroizacji jako Deksjon (przyjmujący). Lata jego życia przypadły na bardzo dobry czas w historii Grecji – rozwój demokracji, rządy Peryklesa, które są synonimem świetności państwa. Swoją drogą władcę i Sofoklesa łączyła przyjaźń. Sofokles utrzymywał ożywione kontakty z tak wybitnymi ludźmi pióra, jak Ion z Chios, Herodot czy Archelaos.

Sofokles – dzieła

Sofokles jest szczególnie doceniany jako genialny twórca tragedii antycznych. Uważa się, że napisał ich ponad 120, jednakże zachowało się tylko siedem: Ajas, Filoktet, Elektra, Król Edyp, Edyp w Kolonie, Antygona oraz Trachinki. Zachował się także spory fragment dramatu satyrowego Tropiciele, który jest znany od 1912 roku z papirusów z Oksyrynchos. Fakt, że wyżej wymienione utwory przetrwały może świadczyć o ich popularności i znaczeniu wśród dorobku Sofoklesa.

Sofokles przestrzegał reguł klasycznej tragedii, które zostały ustanowione jeszcze przed nim przez Tespisa i Ajschylosa, ale okazał się także nowatorem gatunku. Wprowadził na scenę trzeciego aktora, co ograniczyło rolę chóru i umożliwiło powiększenie części dialogowych. Chór w tragediach Sofoklesa powiększył się z 12 do 15 osób. Arystoteles poświadcza, że Sofokles wprowadził też dekoracje sceniczne. Poza tym, ograniczył znaczenie boskiej interwencji w losy bohaterów. Jego dzieła dowodzą znakomitej znajomości mitologii, bez której trudno jest zrozumieć istotę tragedii i tematykę utworów Sofoklesa.

W przeciwieństwie do Ajschylosa, którego interesowały przede wszystkim grupy społeczne, w tragediach Sofoklesa centrum zainteresowania twórcy stanowi człowiek już jako obywatel państwa i jako samodzielna jednostka. Wedle planu bożego człowiek ma wolną wolę, ale nie po to, by mógł rządzić swoim losem, lecz by był zdolny go przyjąć, by był w stanie rozstrzygnąć, co należy się państwu, rodzinie i co w końcu jemu samemu.

Sofokles komponował też peany, elegie, epigramaty, napisał traktat prozą O chórze. W zawodach dramatycznych zwyciężał co najmniej 20 razy, często zdobywał drugą nagrodę.

Sofokles – Antygona i Król Edyp

W najważniejszych dziełach Sofoklesa powraca mit tebański związany z tragicznymi losami rodu Labdakidów. Lekturę najsłynniejszej tragedii Sofoklesa – Antygony – musi poprzedzić poznanie historii Edypa. Otóż Edyp został porzucony przez rodziców, którzy w ten sposób starali się nie dopuścić do spełnienia przepowiedni, która mówiła, że ich syn zabije własnego ojca i poślubi matkę. O Królu Edypie mówi się, że jest to „tragedia przeznaczenia”, która jest wyrazem niemocy człowieka wobec tego, co jest mu zapisane. Tragedia Edypa leży u podstawy wspomnianej Antygony, gdyż tytułowa bohaterka jest córką nieszczęśliwego władcy Teb. W tej tragedii Sofokles dotyka ponownie problemu fatum, czyli siły obciążającej postępowanie kolejnych pokoleń rodziny. Antygona została nazwana przez T. Zielińskiego „tragedią władzy”, gdyż jest uniwersalną wypowiedzią właśnie na ten temat.

Sofokles – śmierć

Dostępne współcześnie świadectwa określają Sofoklesa jako człowieka łagodnego i miłego, wykwintnie dowcipnego, urodziwego i czarującego, praworządnego, zrównoważonego. Nosił przydomek „Pszczoła” ze względu na swoją „miodopłynną” wymowę – był to najwyższy komplement, jaki Grecy mogli ofiarować poecie i mówcy; był uważany za Homera tragedii.

Sofokles zmarł prawdopodobnie w 406 roku p.n.e. w Atenach, recytując fragmenty Antygony. Umarł na dwa lata przed zwycięstwem Sparty nad Atenami, co z kolei zakończyło niemal stuletnią polityczną i kulturalną dominację Aten.

Ten wybitny tragik wywarł duży wpływ na potomnych, zwłaszcza na Senekę Młodszego, przez którego oddziaływał na innych dramatopisarzy. Spuścizna sofoklejska została wydrukowana po raz pierwszy w Wenecji w roku 1502 w oficynie drukarskiej Aldusa Manucjusza, a pierwszy polski kompletny przekład dramatów Sofoklesa w przekładzie Zygmunta Węclewskiego ukazał się w Poznaniu w 1875 roku.

Źródła

101 Najsławniejszych pisarzy w dziejach Polski i świata, Wydawnictwo IBIS

Biografie sławnych ludzi, Tom III, Wydawnictwo SMS, Bochnia – Kraków 2006

Encyklopedia PWN. Wielkie biografie. 2. Pisarze, kompozytorzy, artyści, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007

Daniel Burt, 100 najwybitniejszych pisarzy wszech czasów, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2001

Szkolny słownik biograficzny, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1996

Grafika: Craftsoft, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

Tagi: