Tadeusz Reytan (Rejtan, Reyten), czyli szlachcic herbu Rejtan, przyszedł na świat w Hruszówce 20 sierpnia 1742 roku. Odszedł również tam 8 sierpnia 1780 roku. Był zatem szlachcicem, który w 1773 piastował przedstawicielstwo na warszawski Sejm Rozbiorowy w ramach poselstwa z województwa nowogródzkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Był człowiekiem o rzadkiej charyzmie, która sprawiła, że podjął on rozpaczliwą próbę zastosowania instytucji liberum veto przeciw skonfederowaniu Sejmu Rozbiorowego.
Biografia i życiorys Tadeusza Rejtana
Był Tadeusz Rejtan synem zamożnego ziemianina nazwiskiem Dominik Reytan, będącego podkomorzym nowogródzkim, oraz Teresy z Wołodkowiczów, czyli mińskiej stolnikówny. Był Tadeusz również bratem Michała – pisarza z Nowogródka; wnukiem Michała (zm. 1706), który piastował funkcje mozyrskiego skarbnika. Wraz ze swym ojcem był również Tadeusz klientem słynnych Radziwiłłów (herbu Trąby).
Na pierwszej sesji sejmowej, która to miała miejsce 19 kwietnia 1773 roku, wraz ze Stanisławem Bohuszewiczem i Samuelem Korsakiem, Rejtan aktywnie sprzeciwiał się zawiązaniu na sejmie konfederacji, której przewodził Adam Poniński, a która umożliwiała zatwierdzenie traktatu rozbiorowego (I rozbioru Polski). Uniemożliwić chciał wówczas Rejtan wyjście sygnatariuszom rozbioru, wołał to wówczas do nich słowa: “Chyba po moim trupie!”. Stanowisko Tadeusza Rejtana zgodne było z instrukcją, jaką otrzymał on wraz z jego wyborem na posła, a to na sejmiku jaki odbył się w Nowogródku. Instrukcja ta brzmiała w słowach: “bronić całości Polski z narażeniem życia i mienia”. Oparł się Rejtan na tym, że uniwersały królewskie powodowały zwołanie sejmu wolnego, natomiast alternata laski przypadała i wtedy na prowincję litewską. Przestrzegał przy tym Rejtan zasad całkiem ścisłego legalizmu, nie dążąc bynajmniej do zerwania obrad, wysuwając jednak jako żądanie swe jedyne wyboru marszałka. Opór Rejtana poparł wówczas Korsak, ale i inni posłowie z Litwy oraz niektórzy, w tym także koronni (głównie z Łęczycy). Wziął wówczas Rejtan w swe ręce drugą laskę, przygotowaną specjalnie dla marszałka konfederacji litewskiej, a następnie usiadł na taborecie marszałka wszem i wobec oświadczając, że może być on takim samym a samozwańczym marszałkiem, jak Poniński, doprowadzając w ten sposób do ustąpienia tego ostatniego z jego miejsca prezydialnego. W reakcji na to 20 kwietnia wniesiono do grodu akt konfederacji ustanawiając jej sądy, przed które to następnie pozwano Rejtana. W obliczu jednak nieprzyjęcia przez Rejtana owego pozwu, sąd konfederacji skazał szlachcica wyrokiem zaocznym (kondemnatą) na kary kryminalne i konfiskatę dóbr jako “wzburzyciela pokoju powszechnego i buntownika przeciw ojczyźnie”.
Dzień później, mocarstwa rozbiorcze zdołały wydać notę żądającą opróżnienia przez zgromadzonych sali poselskiej, jednak Rejtan, Korsak i Bohuszewicz nie przyjęli tego do wiadomości zostając w środku. Wówczas Rejtan stanął w drzwiach rozkrzyżowawszy ręce, a następnie zaklinając moce Boga i swą miłość do ojczyzny, padł na ziemię i wołał, by ci wszyscy gotowi do wyjścia deptali jego ciało. Posłowie zatem przechodzili przez leżącego. Jednak 22 kwietnia, Tadeusz Rejtan, wyczerpany nie tylko fizycznie, bo i nerwowo, po 36 godzinach przebywania bez strawy opuścił w końcu salę sejmową. Uzyskał szczęśliwie na piśmie gwarancję od posłów mocarstw rozbiorczych, że nie będzie on podlegał represjom i że wcześniejsza kondemnata na nim, zostanie skasowana.
Po zakończeniu sejmu rozbiorowego, Rejtan udał się na Litwę i według tradycji rodzinnej miał wtedy popaść w obłęd, w wyniku czego 8 sierpnia 1780 roku zdecydował się popełnić samobójstwo.
Ciekawostki o Tadeuszu Rejtanie
- Rejtan był poniekąd zmuszony po zakończeniu obrad sejmu repninowskiego udać się po specjalną protekcję do pruskiego generała, przy pomocy którego otrzymał ochronę huzarów pruskich, w ich asyście później chodził po stolicy.
- Prawdopodobne jest, że odebrał sobie Rejtan życie w swojej rodzinnej Hruszówce, a to na skutek okaleczenia się szkłem.
- Szczątki Tadeusza Rejtana odkryto w obmurowanym cegłą grobie w miejscu zwanym „Pod Grabem”, w roku 1930. Miejsce zlokalizowano w pobliżu dworu, na który wskazywali mieszkańcy tamtych okolic. Jednak wybitnie polscy naukowcy, tacy jak choćby antropolog Kazimierz Stołyhwo, nie zdołali potwierdzić zarówno szczątków Tadeusza Rejtana, jak i miejsca pochówku
- Wkrótce po śmierci szlachcica rozpowszechnił się w Polsce kult jego osoby. Portrety Rejtana mogły zatem pojawić się na licznych rycinach – symbolach prawdziwego patrioty. Sejm Czteroletni zdecydowanie uczcił pamięć Tadeusza Rejtana, bowiem wystosował następujące słowa: „Mój król, za zgodą skonfederowanych Rzeczypospolitej stanów, w tej porze, gdzie przywróceniem sił Rządu Rzeczypospolitej (…) mamy wdzięczną czułość długiem pamięci tego szanownego Polaka”.
- Imię Rejtana noszą w Polsce placówki edukacyjne oraz ulice.
Cytaty Tadeusza Rejtana
“Chyba po moim trupie!”
Źródła
https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Reytan
https://www.polskieradio.pl/39/247/Artykul/177242,Tadeusz-Rejtan
