Thomas Hobbes

Thomas Hobbes (1588-1679) był angielskim filozofem, najbardziej znanym ze swojej książki „Lewiatan” (1651) i politycznych poglądów na społeczeństwo, które potrafiły determinować później wnioski innych wielkich myślicieli.

Thomas Hobbes, jak napisał Erich Fromm: „w żądzy władzy i wrogości dopatrywał się sił napędowych człowieka”, wyjaśniając, że „istnienie tych sił jest logicznym następstwem interesu własnego”.

Biografia Thomasa Hobbesa

Początki

Thomas Hobbes urodził się w Westport, miejscowości sąsiadującej z Malmesbury, w Anglii, 5 kwietnia 1588 r. Jego ojciec był wikariuszem miejscowej parafii, lecz po narastającym skandalu (spowodowanym wywołaną awanturą przed własnym kościołem), zniknął, pozostawiając trójkę swoich dzieci pod opieką brata. Wuj Hobbesa, kupiec i radny, zapewnił Hobbesowi edukację. Będąc już pojętnym uczniem języków klasycznych, w wieku 14 lat Thomas Hobbes udał się na studia do Magdalen Hall w Oxfordzie. Oxford jednak opuścił w 1608 roku zostając prywatnym nauczycielem Williama Cavendisha, najstarszego syna Lorda Cavendisha z Hardwick (później znanego jako pierwszy hrabia Devonshire). W 1610 roku Hobbes podróżował z Williamem do Francji, Włoch i Niemiec, gdzie spotkał innych czołowych uczonych tamtych czasów, takich jak Francis Bacon i Ben Jonson.

Dobrze sytuowany uczeń Hobbesa zmarł w 1628 roku, a wówczas Hobbes podjął się uczenia innych z dobrych domów, zawsze odnajdując się w pracy dla różnych bogatych i arystokratycznych rodzin – Hobbes pracował później m.in. dla markiza Newcastle-upon-Tyne, kuzyna Williama Cavendisha oraz Sir Charles’a Cavendish’a. Tymczasem, w 1631 roku, gdy uczył jeszcze młodego Cavendish’a, filozofia Thomasa Hobbesa zaczęła nabierać kształtu w ramach jego opublikowanego „Krótkiego traktatu o pryncypiach”.

Thomas Hobbes w kwestiach politycznych

Dzięki związkowi z rodziną Cavendish Hobbes wkroczył do kręgów, w których dyskutowano o działalności króla, posłów i innych bogatych właścicieli ziemskich, a jego zdolności intelektualne siłą rzeczy zbliżyły go do osób piastujących władzę, choć sam nigdy nie został politycznie potężną personą. Tym niemniej było to dla niego doświadczenie cenne, zaczął bowiem obserwować wpływy i struktury władzy oraz samego rządu. Ponadto młody William Cavendish był członkiem parlamentu (1614 i 1621), dzięki czemu Hobbes został obserwatorem w różnych debatach parlamentarnych. Pod koniec lat trzydziestych XVII wieku Hobbes związał się z rojalistami w sporach między królem a parlamentem, ponieważ obie frakcje pozostawały w konflikcie o zakres władzy królewskiej, zwłaszcza w kwestii pozyskiwania funduszy dla armii.

Wreszcie, w 1640 roku, Thomas Hobbes napisał artykuł w obronie szerokich prerogatyw króla Karola I i jego własnych praw w sprawach władzy jako takiej, dzięki czemu członkowie parlamentu rekrutujący się spośród rojalistów wykorzystali pracę filozofa w toczących się debatach. Traktat został rozesłany, a jego „Elementy prawa, przyrody i polityki” stały się pierwszym dziełem filozofii politycznej Hobbesa (chociaż nigdy nie zamierzał opublikować go w formie książki). Polityczny konflikt, o którym mowa, wówczas to zakończył się angielskimi wojnami domowymi (1642-1651), doprowadzając do egzekucji króla i ogłoszenia republiki. Ten jakże niekorzystny dla Hobbesa obrót spraw spowodował, iż z uwagi na własne bezpieczeństwo opuścił on Anglię, mieszkając następnie we Francji od 1640 do 1651 roku.

Zainteresowania naukowe

Thomas Hobbes nigdy nie uczył się matematyki, ani innych nauk ścisłych. Natomiast spokrewnieni z rodziną Cavendishów, Wellbeckowie, byli zorientowani naukowo i matematycznie. Rosnące przez to zainteresowanie Hobbesa tymi dziedzinami doprowadziło do tego, iż w 1629 lub 1630 roku Thomas Hobbes znalazł czas na odpowiednią lekturę klasyków tychże nauk, pochylając się nad pracami Euklidesa. Przełom polegał na tym, iż uczony zakochał się w geometrii i metodzie przedstawiania twierdzeń Euklidesa.

Później zdobył wystarczająco niezależną wiedzę, aby kontynuować badania w dziedzinie optyki, czyli dziedziny, do której rościł sobie pretensje jako pionier. W efekcie Thomas Hobbes zyskiwał renomę w wielu dziedzinach: matematyce (zwłaszcza geometrii), w tłumaczeniach (klasyków) i prawie. Stał się również dobrze znany ze swoich pism i sporów na tematy religijne. W Paryżu został także szanowanym teoretykiem z zakresu etyki i polityki.

Jego zamiłowanie do matematyki i fascynacja właściwościami materii – rozmiarami, kształtami, pozycjami itp. – położyły podwaliny pod wielką trylogię „Elementy prawa naturalnego i politycznego” : „De Cive” (1642; „W odniesieniu do obywatelstwa”), „De Corpore” (1655; „W odniesieniu do ciała”) i „De Homine” (1658; „W odniesieniu do człowieka”). Trylogia była jego próbą uporządkowania elementów nauk przyrodniczych, psychologii i polityki w hierarchii od najbardziej fundamentalnej do najbardziej szczegółowej. W pracach uwzględniono ustalenia Hobbesa dotyczące optyki oraz prace m.in. Galileusza (nad ruchem ciał niebieskich) i Keplera (w zakresie astronomii). Nauka o polityce omówiona w „De Cive” została dalej rozwinięta w „Lewiatanie”, który jest najlepszym przykładem jego pism dotyczących moralności i polityki, tematów, z których Hobbes jest najbardziej pamiętany.

Filozofia polityczna

Uczeni zaznajomieni z życiem i twórczością Hobbesa często wspominają o przyjaźni między Hobbesem i Marinem Mersenne, czasem podkreślając rolę tego drugiego w promowaniu „De cive”. Jednak niewiele uwagi poświęcono dotąd intelektualnej relacji, która powstała między nimi i która zyskiwała na znaczeniu podczas najbardziej produktywnych filozoficznie lat życia Hobbesa. Badania nad postacią Mersenne’a mają tendencję do podkreślania wkładu Hobbesa w rozwój myślenia Mersenne’go.

W Paryżu w 1640 r. Thomas Hobbes wysłał do Mersenne zestaw komentarzy zarówno na temat dyskursu Kartezjusza, jak i jego optyki. Kartezjusz zobaczył niektóre komentarze i wysłał w odpowiedzi list do Mersenne’go, na który ponownie odpowiedział Hobbes. Hobbes nie zgodził się z teorią Kartezjusza, że ​​umysł był pierwotną pewnością, zamiast tego używał pojęcia ruchu jako podstawy swojej filozofii dotyczącej natury, umysłu i społeczeństwa. Aby rozszerzyć dyskusję, Mersenne przekonał Hobbesa do napisania krytyki zatytułowanej „Medytacje o pierwszej filozofii”. Z kolei „Odpowiedzi” na to Kartezjusza pojawiły się następnie w 1641 r. – obaj traktowali się w tym dialogu z wyjątkową mieszaniną szacunku i lekceważenia, a na ich jednym osobistym spotkaniu w 1648 r. zabraknąć miało owego szacunku i życzliwości. Relacja ta dopomogła jednak Hobbesowi w dalszych pracach nad słynnymi później teoriami.

Rok 1642 zaznaczamy wyjątkowo, ponieważ Hobbes wydał wówczas „De Cive”, swoją pierwszą opublikowaną książkę o filozofii politycznej. Książka skupia się wprawdzie na polityce (zawiera rozdziały zatytułowane „Wolność”, „Imperium” i „Religia”) zostając jednak, jak wspomniano wcześniej, pomyślaną jako część większej pracy („Elementy filozofii”). Hobbes zajął się tam szczególnie istotnymi niepokojami społecznymi, które w tamtym czasie panowały w Anglii. Część pracy zapowiadała również lepiej znanego „Lewiatana”, który pojawił się dziewięć lat później.

Lewiatan

Jeszcze w Paryżu Hobbes rozpoczął pracę nad tym, co stało się jego dziełem naczelnym i jedną z najbardziej wpływowych książek, jakie kiedykolwiek napisano: „Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego”, albo po prostu „Lewiatan”. Lewiatan zajmuje do dziś wysokie miejsce jako niezbędny zachodni traktat, na równi z „Księciem” Machiavellego.

W Lewiatanie, napisanym podczas angielskich wojen domowych (1642-1651, opublikowanym w 1651), Hobbes argumentuje za koniecznością i naturalną ewolucją umowy społecznej, konstrukcji społecznej, w której jednostki jednoczą się w społeczeństwach politycznych, zgadzając się przestrzegać wspólnych zasad i przyjmować wynikające z nich obowiązki, czyli chronić siebie i siebie nawzajem przed wszystkim, co mogłoby się wydarzyć. Autor opowiada się również za rządami absolutnego suwerena, mówiąc, że chaos – i inne sytuacje utożsamiane ze „stanem natury” (stanem przedrządowym, w którym działania jednostek są ograniczone jedynie pragnieniami i ograniczeniami tych osób) – odmienić może tylko silny rząd centralny, posiadający moc biblijnego Lewiatana (stworzenia morskiego), który chroniłby ludzi przed ich własnym egoizmem. Hobbes ostrzegł także przed „wojną wszystkich ze wszystkimi” (Bellum omnium contra omnes), mottem, które zyskało większą sławę i reprezentowało pogląd Hobbesa na ludzkość pozbawioną rządu.

Kiedy Hobbes przedstawia swoje myśli na temat podstaw państw i prawowitego rządu, robi to metodycznie: państwo jest tworzone przez ludzi, więc najpierw opisuje ludzką naturę. Mówi, że w każdym z nas można znaleźć reprezentację ogólnego człowieczeństwa, i że wszystkie czyny są ostatecznie samolubne – dowodzi, iż w stanie natury ludzie zachowywaliby się całkowicie samolubnie. Dochodzi zatem do wniosku, że naturalnym stanem ludzkości jest stan nieustannej wojny, strachu i amoralności, i że tylko rząd może utrzymać społeczeństwo razem.

Powrót do Anglii

Po powrocie do Anglii w 1651 roku Thomas Hobbes kontynuował pisanie. Jego „De Corpore” zostało opublikowane w 1655 roku, a „De Homine” ukazało się w 1658 roku, uzupełniając „Elementy filozofii”. W późniejszych latach Thomas Hobbes opublikował także tłumaczenia „Odysei” Homera oraz „Iliady”.

Niezwykle wpływowe idee Hobbesa stanowią podstawę prawie całej zachodniej myśli politycznej, w tym praw jednostki, znaczenia rządu republikańskiego i idei, że działania są dozwolone, jeśli nie są wyraźnie zabronione. Nie można przecenić historycznego znaczenia jego filozofii politycznej, ponieważ wpłynęła ona na takich, jak między innymi John Locke, Jean-Jacques Rousseau i Immanuel Kant.

Thomas Hobbes zmarł 4 grudnia 1679 roku w Hardwick Hall.

Ciekawostki o Thomasie Hobbes’ie

• Thomas Hobbes przedstawił w swych dziełach radykalną wizję natury ludzkiej, mianowicie świata, w którym każdy toczy wojnę z każdym. Zapobiec jej może tylko zawarcie właściwej umowy społecznej i silna kontrola praw przez suwerena, tzw. Lewiatana.
• Data 1666 roku jest ciekawa nie tylko z powodu jej trzech szóstek – oto wówczas angielski parlament nakazał zbadanie „Lewiatana” pod kątem ateistycznych tendencji. Hobbes był przerażony wizją, że zostanie uznany za heretyka, więc pospiesznie spalił wiele swoich udokumentowanych prac. Tymczasem król Karol II wstawił się za nim, ale warunek wydawał się być taki, że Hobbes nie może opublikować nic więcej niż ujawnione już zawczasu polityczne tematy.
• W przeciwieństwie do jemu współczesnych, ale i do Platona czy św. Tomasza z Akwinu, Hobbes oparł się nie na pewnym ideale, lecz – wzorem Niccolo Machiavellego – na psychologii.
• Nie jesteśmy istotami wspólnotowymi – powiadał Hobbes – a nasze więzi są sztuczne.  
• Hobbes był angielskim filozofem, którego filozofia polityczna nie tylko zdominowała XVII wiek, ponieważ ma do dziś duży wpływ zarówno na teorie doktryn polityczno-prawnych, jak i politykę sensu stricte.
• Thomas Hobbes był synem duchownego, który pewnego dnia opuścił rodzinę i nigdy nie wrócił.

Cytaty Thomasa Hobbesa

Bellum omnium in omnes – „Wojna wszystkich przeciw wszystkim.” (Hobbesa określenie stanu naturalnego w jakim żyła ludzkość przed powstaniem państwa).

„Któż bowiem nie widzi, kto ma z tego korzyść, iż ludzie wierzą, że król nie ma władzy nad chrześcijaninem, o ile biskup go nie ukoronuje?”

„Ludzie odwołują się od zwyczaju do rozumu i od rozumu do zwyczaju, zależnie od tego, co im jest wygodne; i odstępują od zwyczaju, gdy tego wymaga ich interes, albo znów przeciwstawiają się rozumowi, gdy tylko rozum jest przeciw nim.”

„Obawa przed rzeczami niewidzialnymi jest naturalnym źródłem Tego, co każdy w swoim umyśle nazywa religią.”

„Wartością lub walorem człowieka, zarówno jak wszystkich innych rzeczy, jest jego cena, tj. to, co dają za użytkowanie jego siły.”

Źródła

http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/hobbes_thomas.shtml
Erich Fromm „Ucieczka od wolności” (2000)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbes
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1601763,Thomas-Hobbes-czy-czlowiek-jest-z-natury-zly
https://www.biography.com/scholar/thomas-hobbes

Tagi: