Twórczość Vincenta van Gogha jest dobrze znana – jego „Słoneczniki” są jednym z najbardziej na świecie rozpoznawalnych płócien. A to pewnie dlatego, że jego malarstwo tak jak i on sam, budzi żywe emocje, warto więc dowiedzieć się kim był ten, którego malarstwo balansowało tak bardzo między skrajnościami. Było to tymczasem podyktowane choroba psychiczną, z którą mierzył się Van Gogh całe życie. Tym nie mniej Van Gogh tworzył tak jak żył, na krawędzi.
Uważa się, i chyba słusznie, że znakiem rozpoznawczym malarstwa Van Gogha są intensywne żółte kolory, które pełnią funkcje rozświetlające płótno. Jego płótna są formą fotografii, przecież utrzymane w jaskrawej kolorystyce pejzaże, są próbą uchwycenia czasu, jeśli nie pokonania go i zatrzymania – jego malarstwo uwiecznia na przykład żar słońca. W przypadku jego malarstwa mówi się dość często o swoistym “kulcie słońca”, którego przykładem pewnie najlepszym, bo najczęstszym, są kolejne wersje “Słoneczników”. Malarz zastosował przy tym tak zwane impaso, czyli technikę nakładania farby grubą warstwą, lepiej oddając w obrazie trzeci wymiar.
Obiecujące początki
Urodził się 30 marca 1853 roku w Holandii, w miejscowości Groot Vundert, w Brabancji. Ojciec był pastorem w kościele kalwińskim. Vincent miał jeszcze czworo młodszego rodzeństwa. Szczególny związek łączył go z bratem Theodorusem, który to podtrzymywał go na duchu i wspierał też materialnie. Do dziś zachowały się setki listów z korespondencji obu braci, gdzie widać zażyłość.
W wieku siedemnastu lat Van Gogh został sprzedawcą w sklepiku. Warto zaznaczyć, że był według źródeł utalentowanym handlowcem, znającym języki, sztukę i obrotnym. Z czasem trafił do Londynu i Paryża. Rok 1876 przyniósł jednak przełom w życiu van Gogha. Całkowicie zmienił tryb życia.
Problemy i rozczarowania
Chciał zostać pastorem, tak jak ojciec, i głosić ubogim dobrą nowinę. Wstąpił nawet na studia teologiczne, lecz dwa lata na tym kierunku wystarczyły, aby stwierdził, że to jednak nie to. Dodatkowo gnębił go brak pieniędzy. Zdecydował się wrócić na łono rodziny. Brat Theo udzielił mu pożyczki, dlatego tez mógł wtedy niezwłocznie wyjechać do Borinage. Rozwinął się wówczas jako malarz, próbując ustalić i sprecyzować swój styl. Jego relacje z ojcem jednak były dość powiedzieć złe. Ponadto pechowa była też wtedy jego miłość do kuzynki, która odrzuciła zaloty. W efekcie ojciec wyrzucił go z domu pod zarzutem próżniactwa.
Udał się do Hagi. Tam zamieszkał u dość wówczas już popularnego malarza Mauve’a, który również nie wytrzymał próby jego trudnego usposobienia i wyrzucił go z domu.
Załamał się i przestał malować. Pije. Tymczasem poznał Christine, praczkę i sprzątaczkę, która to została na krótko jego modelką. Van Gogh związał się z nią, czyli z kobietą, która miała już czwórkę dzieci. Była też kobietą dorabiającą jako prostytutka, co dla Van Gogha było formą prawdziwego wyzwania. Nikt z jego znajomych jednak nie zaakceptował tego związku. Poza tym nie wróżono mu już przyszłości. Musiał po czasie przyznać środowisku rację, toteż przyjechał do rodzinnego domu, gdzie znowu dochodziło do częstych scysji. W dodatku obiektem zainteresowania została córka sąsiadów, której jednak rodzice zabronili związku z nim.
Nadchodzi frustracja i mrok
W tamtym czasie pasmo nieszczęść w życiu van Gogha zdawało się być bez końca. Wreszcie powstało jego słynne płótno “Jedzący kartofle”, obraz mroczny, który będzie miał determinować i wyznaczać inne. Obraz powstał pod wpływem śmierci ojca i osobistej alienacji.
W marcu 1886 roku Vincent przybył do Paryża i wstąpił do szkoły Cormona, gdzie miał okazję poznać hrabiego Henriego de Toulouse-Lautreca, z którym zaczął odbywać nocne eskapady.
Brat Theo tymczasem skierował uwagę Vincenta na impresjonistyczne obrazy, szczególnie dzieła Maneta, które zainspirowały van Gogha. Ale była to tylko inspiracja, bowiem Vincent nie potrafił naśladować żadnej szkoły, szukając wciąż własnych środków wyrazu. Natomiast odkrył, że w impresjonizmie zasadniczą rolę odgrywa światło. Wyjechał więc na południe do Arles i został zauroczony klimatem miejsca, zarówno fauną, jak i florą. Rozpoczął wówczas ciężką artystyczną pracę. Dołączył do niego z czasem Arles Paul Gaugin – obaj poznali się jeszcze w Paryżu. Jednak miało się okazać, że między nimi kłótnie to norma, dotyczyły także pieniędzy, czy alkoholu. Ale przede wszystkim sztuki. Ostatecznie zerwali przyjaźń. Wtedy też Van Gogh odciął sobie kawałek ucha, następnie go umył i zapakował do koperty, by wręczyć prostytutce. Było to powodem, dla którego Van Gogha trafił do zakładu dla obłąkanych.
Kruki nad łanem zboża
W zakładzie uspokoił się. Wyszedł w końcu, by stwierdzić, że nie ma już nikogo, na kogo mógłby liczyć. Był też bez pieniędzy. Według źródeł miał znów stany maniakalno-depresyjne, malował ogarnięty euforią, potem popadał z kolei w kompletne przygnębienie. Powstaje wtedy “Autoportret z obciętym uchem i z fajką”.
Był ostracyzmowany – wytykano go palcami, był w powszechnym rozumieniu wariatem. Gnębiły go przy tym wizje, pojawiła się postać kosiarza zamiast, jak dotychczas, siewcy. W efekcie trafił znów do zakładu leczenia zamkniętego. Pracował na tyle na ile mógł, by pewnego razu dostać ataku nerwowego i stracić przytomność. Pogrążył się w lękach, ale malował. Wkrótce też wyjechał do Arles, później do Paryża. Był przy tym nadwrażliwy. Tym nie mniej, w bólach, powstały w końcu jego “Kruki nad łanem zboża”, obraz niezwykle sugestywny, na którym obrazuje otchłań, ponad którą widnieją ptaki. Choroba pogłębiła się nagle i spróbował samobójstwa poprzez zastrzelenie. Odratowano go, lecz już umierał. Śmierć przychodziła powoli, więc cierpiał. Zmarł 29 lipca w roku 1890 o wpół do drugiej w nocy.
Książka godna polecenia
„Van Gogh” autorstwa Ingo F Walther’a oraz Rainer’a Metzger’a to pozycja dla zainteresowanych osobą malarza.
Autor zdjęcia Vincenta van Gogha: Dennis Jarvis (Flickr)
Jakub Mazur jest z wykształcenia socjologiem, który swoje zawodowe życie poświęcił pracy dziennikarskiej. Doświadczenie dziennikarskie zdobywał pracując m.in. w podkarpackim czasopiśmie oraz regionalnej telewizji na Śląsku. Prywatnie jest wielkim fanem historii, a pasją tą dzieli się poprzez publikacje na portalu Zyciorysy.info. Jest autorem ponad 1000 tekstów biograficznych.