Zbigniew Herbert

Zbigniew Herbert był dramaturgiem, wybitnym poetą i eseistą. Był wykształconym prawnikiem, ekonomistą i filozofem. Obserwował świat i poddawał zjawiska interpretacjom, które zwracają uwagę na motywy rzeczywistości.

Biografia i życiorys Zbigniewa Herberta

Zbigniew Herbert przyszedł na świat we Lwowie w 1924 roku. Debiut Herberta miał miejsce w roku 1956 – był nim tomik poezji „Struna światła”. Już wówczas uwidoczniło się konfliktowe rozdwojenie bohatera pomiędzy dwa wzajemnie sprzeczne światy, w których to przejawia się. Z jednej strony bohater wyposażony jest w całe europejskie dziedzictwo kulturowe, natomiast stroną drugą bohatera jest tkwiący w nim głęboko barbarzyńca, który utraciwszy dawno swe dziedzictwo przebywa w świecie pozbawionym zasad i skal, którym mógłby świat pojmować nie wchodząc z nim w konflikt. Dochodzi w nim niejako do swoistego tarcia – stateczna tradycja wynikająca z przeszłości wchodzi w konfrontacje ze zmysłowym, nieomal zwierzęcym „tu i teraz” bohatera. Warto zaznaczyć, że postawienie spraw w ten sposób wynikało z zagranicznych podróży Herberta, na przykład do Italii i Francji. Autor wobec obu skrajności wyraźnie się dustansuje, wychodząc z założenia, że ponad nimi zawsze przebywają takie składowe człowieczeństwa jak piękno, patriotyzm, honor i godność. Na potrzeby swych diagnoz Herbert wymyślił postać Pana Cogito, postaci przebywającej na straży wartości, która prowadzi dydaktyzm i moralizatorstwo. W istocie Herbet sprowadza rozważania w kierunku konstatacji, iż przebywanie między skrajnościami daje przeważnie tragizm położenia. Zwróćmy uwagę chociażby na utwór „O dwóch nogach Pana Cogito”, w którym Zbigniew Herbert przedstawia stawanie się jako takie. Rozważa tam dojrzewanie, poprzez stabilizację personalną, aż po diagnozy różnych aspektów rzeczywistości. Celem egzystencji jest dawanie świadectwa, które jest wolne od kompromisów, w tym na przykład honor i godność. Warto przy tym zwrócić uwagę na jego „Raport z oblężonego miasta i inne wiersze”, czy też „Elegie na odejście i Epilog burzy”. Jest tam mowa o totalitaryzmie stanu wojennego i płynące wnioski dla pojedynczego odbiorcy. Nie był Herbert optymistą, obserwował bowiem polski świat po roku 1989. Tych ostatnich dziesięć lat jego życia wystarczyło, by zaobserwował poważne mankamenty polskiej demokracji. Zmarł w roku 1998 w Warszawie.

Twórczość Zbigniewa Herberta

Zbigniew Herbert debiutował w roku 1956 tomikiem „Struna światła”. Już wówczas zaznaczył się jego styl, powściągliwy i wolny od emocji. Ale były tam i obecne charakterystyczne dla niego dwa skrajne doświadczenia. Otóż bohater liryczny przedstawiany przez Herberta reprezentuje konflikt, czy też osobliwe rozdarcie między Wschodem a Zachodem. Z jednej strony zawiera w sobie bogactwo kulturowej tradycji, z drugiej natomiast jest typem wydziedziczonego barbarzyńcy, który dotkliwie odczuwa swój stan pozbawiony zasad. Przeszłość i tradycja zderza się w nim z siłą teraźniejszości odczuwanej zmysłowo. Herbert zawarł to w zbiorze esejów pt. „Barbarzyńca w ogrodzie”, a ściślej impresje pod wpływem ówczesnej jego podróży do Francji i Włoch. Z początku bohater przejawia tęsknotę za harmonią antyku, natomiast później jest to już dużo mniej jednoznaczne. Ostatecznie Herbert zwraca się przeciwko skrajnościom obu biegunów – przeciwko martwej tradycji jak i żywemu doznawaniu wyłącznie „tu i teraz”. Herbert w ten sposób demaskuje oba bieguny ludzkiej aktywności, przy czym podkreśla to co nieprzemijalne i ponadczasowe, czyli godność człowieka, honor, patriotyzm oraz piękno. Pojawia się z czasem w jego twórczości pewna stała, reprezentowana przez Pana Cogito, a właściwie przez jego moralizatorstwo i dydaktyzm płynące z przebywania na straży wartości. Wiąże się z tym autorefleksja nad bytem jako takim, jest też miejsce na tragizm istnienia pomiędzy biegunami. W utworze „O dwóch nogach Pana Cogito” Herbert przedstawia proces stawania się, począwszy od dojrzewania, poprzez dojrzałość, aż po rozróżnianie aspektów rzeczywistości. Celem egzystencji zostaje w utworze „Przesłanie Pana Cogito” samo dawanie świadectwa, które nie podlega kompromisom, bowiem podmiotowość i wolność osoby ludzkiej jest nienegocjowalna, tak samo honor i moralna odwaga. Rzecz jasna utwór nabiera znaczenia jeśli brać pod uwagę moment w którym się pojawił, mianowicie rzeczywistość totalitarną. Bezpośrednio do stanu wojennego odnosi się na przykład „Raport z oblężonego miasta i inne wiersze”. Nie brakuje też u Herberta później poetyckich podsumowań czy też prób rozliczeń, jak choćby w utworze „Elegia na odejście i Epilog burzy”.

Ciekawostki o Zbigniewie Herbercie

• Aby mieć pieniądze na podróże po krajach „Zachodu” w czasach siermiężnego PRLu, oszczędzał na jedzeniu do tego stopnia, że odbiło się to później na jego zdrowiu.
• „Pił pięknie”, jak wyraziła się o jego diecie jedna z aktorek. Natomiast pił dużo, co przy marnej diecie spowodowało problemy z krążeniem.
• Od czterdziestego roku życia cierpiał na chorobę afektywną dwubiegunową, która cechuje się wahaniami nastroju od depresji po euforię.
• Jako piewca wolności i podmiotowości jednostki był głęboko rozczarowany rzeczywistością polityczną III RP, a na znak tego gdy został odznaczony pośmiertnie Orderem Orła Białego, wdowa po poecie, Katarzyna Herbert odmówiła przyjęcia odznaczenia z rąk prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Odznaczenie przyjęła dopiero z rąk prezydenta Lecha Kaczyńskiego w roku 2007.
• Aby oddać hołd artyście sejm ustanowił rok 2018 rokiem Zbigniewa Herberta.
• Książki Zbigniewa Herbert odnalazły tłumaczenia w 38 językach.
• Miał korzenie angielskie po ojcu, po matce natomiast był pół Ormianinem.
• Zajmował się obserwacją i karmieniem wszy w procesie poszukiwania szczepionki na tyfus.
• Podczas okupacji działał w Armii Krajowej.
• W czasie stanu wojennego publikował w drugim obiegu, działając na rzecz opozycji.
• Był członkiem „American Academy and Institute of Arts and Letters”.
• Otrzymał Literaką Nagrodę Jerozolimy.
• Inicjował w latach ’90 zbiórkę pieniędzy dla Czeczenii pogrążonej w wojnie z Rosją.

Cytaty Zbigniewa Herberta

„Człowiek sam jest ślepy. Musi mieć wokół siebie lustra albo inne oczy. Kocha – to znaczy przygląda się sobie.”

„Ignorancja ma skrzydła orła i wzrok sowy.”

„Michnik jest manipulatorem. To jest człowiek złej woli, kłamca. Oszust intelektualny. Ideologia tych panów, to jest to, żeby w Polsce zapanował ‘socjalizm z ludzką twarzą’ . To jest widmo dla mnie zupełnie nie do zniesienia. Jak jest potwór, to powinien mieć twarz potwora. Ja nie wytrzymuję takich hybryd, ja uciekam przez okno z krzykiem.”

„(…) naród, który traci pamięć, traci sumienie.”

„Nazwanie rzeczy i spraw ludzkich prowadzi do ich zrozumienia i osądu. Zwłaszcza po chaosie pojęć – poezja musi podjąć po ostatniej wojnie, po potopie kłamstw, trud odbudowy moralnej świata, przez odbudowę wartości słowa. Musimy na nowo oddzielić zło od dobra, światło od ciemności. (…) Słowo (…) musi powrócić do macierzystego portu – do znaczenia.”

Książka biograficzna o Zbigniewie Herbercie

„Herbert. Biografia” jest książką Andrzeja Franaszka na temat życia i twórczości tego porywającego poety i eseisty.

Źródła: