Zygmunt I Stary

Zygmunt I Stary (1467 – 1548) był królem Polski i wielkim księciem litewskim z dynastii Jagiellonów.

Krótki życiorys Zygmunta I Starego

Zygmunt I Stary (ur. 1467- zm. 1548) był piątym synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Posiadał liczne, starsze potomstwo, w związku z czym rodzice nie przewidywali dla niego kariery politycznej, nie przygotowując go do roli króla. Zygmunt pełnić miał tylko funkcję namiestnika Śląska i Łużyc, którą to godność zdołał zapewnić mu jego brat Władysław – rządzący na Węgrzech i w Czechach.

Królem Polski i wielkim księciem litewskim Zygmunt został w roku 1506, po tym jak przedwcześnie odeszli jego konkurenci do władzy (kolejno zmarli: Kazimierz, Jan Olbracht oraz Aleksander Jagiellończyk). W związku z objęciem polskiego tronu Zygmunt zakończył wieloletni i niesakramentalny związek z Katarzyną Telniczanką, która zdołała urodzić mu dwoje dzieci. Zawarł później małżeństwo z węgierską arystokratką Barbarą Zapolyą, która jednak przedwcześnie zmarła.

Okazał się monarchą wprawdzie niezbyt stanowczym i rozrzutnym, ale za to gustującym w sztuce i w nowych renesansowych prądach. To właśnie on dokonał przebudowy kompleksu zamkowego na Wawelu. On też był tym, który przyjął w 1525 roku hołd lenny pruskiego księcia Albrechta Hohenzollerna. W 1526 roku włączył oprócz tego w granice Polski księstwa mazowieckie, co w kilkadziesiąt lat później pozwoliło przenieść stolicę Polski do Warszawy.

Wielki wpływ na niego wywierała na Zygmunta druga żona – przybyła do Polski z południa Włoch, Bona Sforza. Jeszcze za życia Zygmunta na króla koronowano również jego syna i imiennika, czyli Zygmunta Augusta.

Rozszerzona biografia Zygmunta I Starego

Zdobyte wcześniej doświadczenie

Zygmunt I przyszedł na świat jako ósme dziecko króla Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Habsburżanki. Wychowywał go i nauczał Jan Długosz. Ponieważ starsi bracia mieli oczywiste pierwszeństwo do korony królewskiej, musiał Zygmunt długie lata oczekiwać na objęcie tronu. Spędził je częściowo na Węgrzech, na dworze brata Władysława, jednocześnie władcy Czech. Bawiąc w Budzie, nie tylko prowadził bujne życie towarzyskie, ale także poznawał podstawowe problemy ówczesnej Europy: rywalizację francusko-habsburską o hegemonię w Europie Zachodniej (tzw. wojny włoskie) oraz narastające zagrożenie ze strony Turcji. W związku z tym uczestniczył w negocjacjach międzynarodowych, które to doprowadziły do zawarcia w 1500 roku traktatu między Jagiellonami a Francją. Uzyskał także możliwość, pomimo że dla wielu dziś wątpliwą, a możliwość do przygotowania się do rządzenia państwem, władając księstwem głogowskim, następnie opawskim, wreszcie sprawując funkcję namiestnika całego Śląska i Łużyc. Wymienione kraje należały wówczas do Czech.

Sukcesy z hołdem pruskim na czele

Dobiegał już czterdziestki, gdy śmierć Aleksandra otworzyła mu drogę do tronu – najpierw wielkoksiążęcego na Litwie (wielkim księciem został obwołany 20 października 1506 roku), a w siedem tygodni później – również polskiego. Uroczystej koronacji dokonano 24 stycznia następnego roku. Nowy monarcha zastał przede wszystkim… pustki w skarbie. Toteż jedną z największych jego trosk, nie tylko na początku jego panowania, było uzdrowienie skarbowości. Częściowo się to udało. Uzyskiwane dochody pozwoliły na zorganizowanie tzw. obrony potocznej – niewielkich, ale doborowych oddziałów stałego wojska, strzegących Podola przed najazdami czambułów tatarskich. Po początkowych niepowodzeniach zlikwidowano, dzięki zwycięstwu hetmana Jana Tarnowskiego pod Obertynem (1531 r.), niebezpieczeństwo agresji ze strony Mołdawii. Znacznie poważniejszych trosk przysparzały stosunki z Krzyżakami oraz z Moskwą. Wilki mistrz Albrecht Hohenzollern, popierany przez cesarza i Brandenburgię, zmierzał do uwolnienia Prus Krzyżackich z zależności wobec Polski, ustanowionej przez pokój toruński 1466 r. Doprowadziło to do wojny, zwycięskiej dla strony polskiej. Albrecht podjął decyzję o przyjęciu wyznania ewangelickiego i sekularyzacji państwa zakonnego, tj. o przekształceniu go w świeckie państwo – lenno Polski, przy zapewnieniu mu dziedzicznego tronu. W rezultacie 10 kwietnia 1525 roku na rynku krakowskim odbyła się słynna ceremonia „hołdu pruskiego” – Albrecht uznawał zwierzchnictwo polskiego króla nad Prusami Książęcymi.

Konflikty i sojusze

Konflikty z Moskwą trwały wprawdzie na dalekich kresach Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale wobec niepowodzeń litewskich (m.in. utrata Smoleńska w 1514 roku) niezbędna okazała się odsiecz polskich posiłków pod wodzą Jana Tarnowskiego. Dzięki temu powstrzymano na jakiś czas ekspansję Rosji. Wymagało to również odpowiednich działań dyplomatycznych. W celu zerwania powstającego sojuszu Moskwy, Zakonu i Cesarstwa, Zygmunt I na zjeździe w Wiedniu w 1515 roku z cesarzem Maksymilianem i swoim bratem Władysławem zgodził się na małżeństwo Ludwika Jagiellończyka i Anny Jagiellonki z członkami rodu Habsburgów. Małżeństwa te umożliwiły tym ostatnim sukcesję tronów czeskiego i węgierskiego.

W polityce wewnętrznej Zygmunt I opierał się na magnackim senacie. Do najbliższych jego współpracowników należeli przedstawiciele rodów Tarnowskich, Tęczyńskich, Szydłowieckich, Tomickich. Pośród mas szlacheckich, dążących do zajęcia znaczniejszego stanowiska w kraju, Zygmunt – „senatorski król”, jak go nazywano – nie cieszył się popularnością. Stąd podjęta przez szlachtę próba rokoszu pod Lwowem w 1537 roku, nieudana i wyszydzona przez magnatów jako tzw. wojna kokosza.

Dokonania

Do najważniejszych dokonań 42-letniego panowania Zygmunta I należy włączenie do Korony reszty Mazowsza, po śmierci ostatnich tamtejszych książąt (1526 r.), oraz przebudowa Zamku Wawelskiego zgodnie z kanonem sztuki renesansowej, a zwłaszcza wzniesienie kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze.

Związki

Za pierwszą pełnoprawną żonę Zygmunta zwykło się uważać siostrę węgierskiego magnata Jana Zapolyi, Barbarę, za drugą – Włoszkę, posażną i urodziwą Bonę Sforze, jedną z najbardziej kontrowersyjnych polskich królowych. Małżeństwo to dało królowi następcę tronu, Zygmunta Augusta. Jeszcze jako dziecko został on koronowany, stąd przydomek „Stary”, którym obdarzano Zygmunta I dla odróżnienia go od syna.

Charakterystyka postaci

Za główne cechy charakteru Zygmunta I uznać należy poczucie godności i suwerenności monarszej, tolerancję w sprawach religijnych (a były to czasy reformacji!), wyrozumiałość i sprawiedliwość, przezorność i rozwagę. Brakowało mu jednak zdecydowania i stanowczości. Pod względem fizycznym był wysokim, tęgim szatynem o rumianych policzkach i dużych, krzaczastych brwiach. Mimo wysuwanych przeciw niemu zarzutów do końca życia cieszył się autorytetem osobistym. Zmarł 1 kwietnia 1548 roku.

Ciekawostki o Zygmuncie I Starym

• Zaczęto Zygmunta I nazywać „Starym” z uwagi na elekcję vivente rege („za życia króla”) jego syna Zygmunta Augusta.
• Z uwagi na jego liczne starsze rodzeństwo rodzice nie przewidywali dla Zygmunta wielkiej kariery politycznej, wobec czego nie przygotowywali go wcale do roli króla.
• Zygmunt I zmarł jako 81-latek, co wśród polskich władców należy uznać za pewien rekord.
• W młodości Zygmunta uważano za człowieka „wielkiej siły, tak iż powrozy targał i podkowy łamał”.

Cytaty Zygmunta I Starego

„Nie turbuj się waszmość, czego to ludzie nie plotą!”

Źródła

https://ciekawostkihistoryczne.pl/leksykon/zygmunt-i-stary-1467-1548/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_I_Stary
https://twojahistoria.pl/encyklopedia/zygmunt-i-stary-krol-polski-1507-1548/

Tagi: