Zygmunt III Waza

Zygmunt III Waza (1566-1632) był królem Polski i wielkim księciem litewskim na przestrzeni lat 1587-1632, natomiast w latach 1592-1599 panował w Szwecji i był głową unii polsko-szwedzkiej. Syn króla szwedzkiego Jana III Wazy i królewny polskiej Katarzyny Jagiellonki, po kądzieli zatem był wnukiem króla Zygmunta Starego i królowej Bony Sforzy. Był później ojcem królów polskich takich jak Władysław IV i Jan Kazimierz.

Krótki życiorys Zygmunta III Wazy

Zygmunt III Waza przyszedł na świat w Gripsholm, dnia 20 czerwca 1566 roku. Był synem księcia szwedzkiego Jana i Katarzyny Jagiellonki. Rozpoczął ubieganie się o polską koronę gdy zmarł Stefan Batory. Wówczas konkurował z nim jednak Maksymilian Habsburg. Szlachta co do tego nie potrafiła walnie porozumieć się na zorganizowanym sejmie elekcyjnym. Doszło więc do niespotykanej i absurdalnej sytuacji, bowiem wówczas to obaj kandydaci dostali tytuł królewski. Sytuacja ta wymagała więc natychmiastowego rozwiązania. W kraju zawiązywały się tymczasem konfederacje sprzyjające zarówno jednemu, jak i drugiemu. Kluczem jednak okazała się być siła. Wojska Maksymiliana wkroczyły do Polski, ale i były na miejscu wojska Zygmunta. Sprawę rozwiązało poparcie Zygmunta ze strony jakże wówczas wpływowego Jana Zamoyskiego. 27 grudnia 1587 roku Zygmunt został królem Polski. Zadaniem, które przed nim stało, polegało odtąd na godzeniu poróżnionej przedtem braci szlacheckiej.

Rok 1593 przyniósł śmierć Jana III, czyli nadzieje Zygmunta III Wazy na tron szwedzki – całkiem niebezpodstawne. Był on w końcu jego naturalnym następcą na tronie szwedzkim. W ten sposób Polskę i Szwecję połączyła, jak prorokowano, osoba władcy (doszło bowiem do unii personalnej). Król jednak rzadko bywał na swoim nowo odziedziczonym tronie szwedzkim. Wykorzystał to jeden z jego tamtejszych krewnych i w roku 1599 Zygmunt III Waza został zdetronizowany, tracąc przy tym tytuł króla Szwecji.

Król Polski angażował się tymczasem w sprawy wyznaniowe. Duży wkład miał wówczas w szerzenie idei kontrreformacyjnych. W efekcie w kraju ponownie wybuchł bunt. Szlachta zawiązała rokosz później zwany sandomierskim, rzecz jasna przeciwko królowi. Istotą tego buntu był jego dyskurs polityczny. Doszło w efekcie do wystąpień zbrojnych w roku 1606. Udało mu się to jednak przemóc z czasem, by panować aż do swej śmierci krajem w miarę zunifikowanym i dość potężnym.

Zygmunt III Waza zmarł w Warszawie dnia 30 kwietnia 1632 roku.

Rozszerzona biografia Zygmunta III Wazy

Zygmunt III Waza urodził się 20 czerwca 1566 roku w więzieniu – w zamku Gripsholm na terenie Szwecji. Z rozkazu stryja Eryka XIV, króla szwedzkiego, obłąkanego okrutnika, zostali tam uwięzieni rodzice Zygmunta – książę finlandzki Jan (późniejszy król szwedzki Jan III Waza) i jego żona Katarzyna Jagiellonka, siostra Zygmunta Augusta. Po kilkunastu miesiącach wszyscy zostali uwolnieni.

Młodość

Królewicz był wychowywany przez jezuitów w wierze katolickiej. Na wyraźne polecenie ojca kształcono go w taki sposób, żeby w przyszłości mógł zostać zarówno królem Polski, jak i Szwecji. Oprócz języka ojczystego – szwedzkiego – opanował łacinę, język niemiecki, polski i włoski. Zdobył tez sporą wiedzę w zakresie matematyki i alchemii, lubił łowy i grę w piłkę. Ojciec nie wciągał go do współudziału w rozstrzyganiu spraw państwowych, ani nie nauczył dowodzić wojskiem. Nikt mu też nie przekazał ważniejszych informacji na temat Rzeczypospolitej. 

Gdy po śmierci Stefana Batorego została zwołana trzecia już wolna elekcja, kandydatura Zygmunta III Wazy była jedną z najważniejszych. Podkreślano zwłaszcza to, iż w jego żyłach płynie krew Jagiellonów. Podczas elekcji w 1587 r. dokonano podwójnego wyboru: część szlachty i magnatów obrała Zygmunta, część jednak równolegle Maksymiliana Habsburga. Trzeba było dopiero zwycięstwa Jana Zamoyskiego pod Byczyną, aby uniemożliwić Habsburgowi ubieganie się o polską koronę. 

Rokosz Zebrzydowskiego

Długie, bo 45-letnie rządy Zygmunta III Wazy nie należały do spokojnych. Dążenie króla do wzmocnienia władzy monarszej opartej na senacie zmobilizowało przeciw niemu część szlachty i magnaterii. Zarzucając Zygmuntowi III łamanie fundamentalnych zasad ustrojowych, wypowiedziano mu posłuszeństwo. Konflikt, który przeszedł do historii jako rokosz sandomierski lub rokosz Zebrzydowskiego, znalazł dramatyczny finał w 1607 roku w bitwie pod Guzowem. Rokoszanie przegrali i musieli ukorzyć się przed królem, ale Zygmunt zrezygnował z reformatorskich planów. 

Problem Ukrainy

Za panowania pierwszego Wazy na tronie polskim z całą ostrością ujawnił się też problem Ukrainy, włączonej do Polski po unii lubelskiej w 1569 roku. Kozacy stanowiący część tamtejszej ludności nieraz buntowali się przeciw próbom ograniczania ich swobód przez władze państwowe i miejscowych magnatów. Bitnie Kozacy, szukając łupów i mołojeckiej sławy, często zapuszczali się wgłąb sąsiadujących z Rzeczypospolitą ziem podległych sułtanom tureckim, co zaogniło stosunki polsko – tureckie. Także popierana przez króla, słuszna w założeniu, unia kościołów, katolickiego i prawosławnego – tzw. unia brzeska – zamiast uspokoić zaostrzyła stosunki wyznaniowe na wschodnich ziemiach polskich. 

Konflikt polsko-szwedzki. 

Poczynając od przełomu XVI i XVII stulecia Rzeczpospolita weszła w okres długich wojen z niektórymi ze swych sąsiadów. Wprawdzie działania wojenne objęły przede wszystkim peryferyjne terytoria państwa, ale zniszczenia i wyczerpanie zasobów skarbu były dotkliwe i długo odczuwalne. Zaczęło się od ostrego konfliktu z ojczystym krajem Zygmunta III. Nie udało mu się utrzymać realnej władzy nad Szwecją, musiał się kontentować jedyne tytułem dziedzicznego króla Szwedów, Gotów i Wandali. Włączenie Estonii do Rzeczypospolitej – zgodnie ze zobowiązaniem podjętym przez Zygmunta w momencie elekcji – doprowadziło do wybuchu wojny polsko-szwedzkiej. Teatrem działań wojennych były najpierw Inflanty (obecna Łotwa i Estonia), gdzie hetman Jan Karol Chodkiewicz odniósł świetne zwycięstwo pod Kircholmem w 1605 roku, a później, w latach 1626-1629, także Prusy Królewskie, czyli Pomorze Gdańskie. 

Kwestia rosyjska

Kryzys państwa rosyjskiego w początkach XVII w., w okresie tzw. wielkiej smuty, czyli zamętu i chaosu wewnętrznego, zachęcił do ingerencji w sprawy wschodniego sąsiada. Akcja grupy magnatów, popierających Dymitra Samozwańca, przerodziła się w oficjalną interwencję kierowaną przez samego króla. Pojawiła się perspektywa nie tylko doraźnych korzyści terytorialnych, ale wręcz unii dwu największych państw europejskich. Część bojarów rosyjskich opowiedziała się za obraniem na tron moskiewski królewicza Władysława. Ale ambitny Zygmunt III też myślał o panowaniu nad Rosją; miało mu to pomóc w odzyskaniu tronu w Sztokholmie, jak również w rozciągnięciu unii kościelnej na niezmierzone przestrzenie rosyjskie. Te wielkie plany okazały się jednak nierealne. Głównym rezultatem wypraw wojennych na Rosję było przyłączenie rozległych ziem – smoleńskiej, czernihowsksiej i nowogródzko-siewierskiej, utraconych przez Litwę jeszcze w poprzednim stuleciu. 

Stosunki polsko-tureckie

Wsparcie udzielone przez Zygmunta III Habsburga przeciwko księciu siedmiogrodzkiemu (lennikowi tureckiemu) było jednym z czynników destabilizujących poprawne dotychczas, za wyjątkiem najazdów tatarskich, stosunki polsko-tureckie. W rezultacie doszło do wojen toczonych ze zmiennym szczęściem: w 1620 r. hetman Stanisław Żółkiewski poniósł klęskę pod Cecorą i sam poległ w walce nad Dniestrem, w następnym roku wojska polsko-litewskie wsparte przez pułki kozackie zwycięsko odparły szturmy Turków w obozie warownym pod Chocimiem. 

Cechy personalne Zygmunta

Wiele cech charakteru Zygmunta III zrażało do niego szlachtę: w tym powolność w podejmowaniu decyzji, oziębłość i milczkowatość. Hobby Zygmunta – alchemię, złotnictwo, grę w piłkę – uważano za niegodne panującego. Do pozytywnych jego cech pewnie należały takie jak prawdziwie monarsza godność, opanowanie, upór i stanowczość, osobista odwaga, czy też łaskawość. Nie był mściwy, potrafił dobierać sobie oddanych i zdolnych współpracowników. Ale nie tylko – jako gorliwy katolik umiał też być tolerancyjny. Jako znawca i mecenas sztuki wspierał przebudowę zamków w Warszawie i Krakowie, fundował też i dzieła malarskie. W 1596 roku, po pożarze zamku na Wawelu, przeniósł swą siedzibę do Warszawy. 

Dożywszy 66 lat, zmarł 30 kwietnia 1632 roku.

Ciekawostki o Zygmuncie III Wazie

• Za panowania Zygmunta III Rzeczpospolita osiągnęła swój historycznie największy obszar.
• Jego rodzice więzieni byli przez króla szwedzkiego Eryka XIV. Kiedy pozbawiono go tronu, wszyscy troje odzyskali wolność, a Zygmunt wkrótce także koronę.
• Pomimo wojny prowadzonej z Habsburgami na skutek podwójnej elekcji, był zwolennikiem bliskiej współpracy z południowym sąsiadem.
• Trzy dekady – tyle trwał konflikt polsko-szwedzki prowadzony za jego panowania, dość powiedzieć, iż ze zmiennym szczęściem.
• W latach 1610-1612, dzięki postępom polskiej inwazji na wschodniego sąsiada, a wroga zarówno Polski, jak i Szwecji, wojska polskie okupowały Moskwę.
• W 1596 roku przeniósł stolicę państwa z Krakowa do Warszawy.

Cytaty Zygmunta III Wazy

„Dłużej dumy tego człowieka znosić nie mam zamiaru!”

„Potrzeba odwagę raz uczynić taką, aby więcej już odważać się nie przyszło.”

„Prędzej koronę utracę niż pozwolę metropolicie prawosławnemu osiąść w Kijowie!”

„Włochy to kraj pełen licznych pokus pociągających do zboczenia z drogi prostej i uczciwej.”

Źródła

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_III_Waza
https://wypracowania24.pl/historia/488/zygmunt-iii-waza-biografia
https://ciekawostkihistoryczne.pl/leksykon/zygmunt-iii-waza-1566-1632/

Tagi: