Danuta Szaflarska (1915-2017) była polską aktorką filmową i teatralną. Miała na koncie ponad 80 ról w teatrze oraz ponad 100 filmowych. Była najdłużej żyjącą i pracującą polską aktorką.
Danuta Szaflarska – Młodość w Piwnicznej
Zofia Danuta Szaflarska przyszła na świat 6 lutego 1915 r. w Kosarzyskach, w okolicach Piwnicznej-Zdrój w rodzinie nauczycielskiej.
W domu było troje dzieci; Zofia Danuta (pierwszego imienia nie używała), starsza siostra Irena i młodszy brat Jerzy.
Mieszkali w gospodarstwie przy szkole, w której uczyli rodzice. Radosne dzieciństwo przerwała śmierć ojca, który zmarł nagle na zapalenie wyrostka robaczkowego, gdy miała zaledwie 9 lat. Po jego śmierci matka z dziećmi przeprowadziła się do Nowego Sącza. Zamieszkali w kamienicy, a Danuta uczyła się w prywatnym gimnazjum dla dziewcząt (profil matematyczno-przyrodniczy).
Zdolności aktorskie przejawiała od młodych lat i jak sama mówiła, uwielbiała naśladować czyjeś gesty, sposób poruszania się (…). W Kosarzyskach organizowała przedstawienia teatralne w wozowni, naśladując sceny, jakie zobaczyła w kościele; msze, chrzciny, śluby.
W Nowym Sączu zapisała się amatorskiego teatru i jeszcze przed wojną zagrała na scenie sądeckiego Towarzystwa Dramatycznego rolę Michasia w dramacie Słowackiego „Horsztyński” (1927). Później pojawiła się jeszcze w „Tomciu Paluchu” braci Grimm.
Chciała zostać lekarzem, ale ponieważ nie było jej stać na studia medyczne, wybrała Wyższą Szkołę Handlową w Krakowie. Nie dane jej było dokończyć studiów, gdyż w ciągu zaledwie pierwszego roku nabawiła się tyfusu i musiała wrócić do Nowego Sącza.
Gdy doszła do siebie, za namową dawnych kolegów gimnazjalnych zdecydowała się na studia aktorskie. To zaś oznaczało przeprowadzkę do stolicy.
Z początku nie szło jej dobrze i egzaminatorzy odesłali nawet na poprawkę z powodu zbyt nikłej wiedzy o historii teatru. Ostatecznie jednak, decydującym głosem Aleksandra Zelwerowicza, została przyjęta.
Danuta Szaflarska – Wojenna aktorka
W 1939 r. ukończyła Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej w Warszawie.
Nie dane jej było jednak nacieszyć się aktorską karierą w młodości. Kiedy w sierpniu 1939 r. z niedużą walizeczką jechała do Wilna (dostała tam angaż w swoim pierwszym teatrze), nie przeczuwała, z jak trudnymi doświadczeniami przyjdzie jej się mierzyć.
Teatralnym debiutem był spektakl na deskach wileńskiego Teatru na Pohulance. „Szczęśliwe dni” – bo taki nosił tytuł, oznaczał zaiste ostatnie radosne chwile, zwłaszcza że było to już po wybuchu wojny, 14 września 1939 roku. Kolejny spektakl grali trzy dni później, gdy nad głowami świstały pociski. Występ dokończyli, bo jak uczył Zelwerowicz, „nigdy nie można przerywać przedstawienia”.
W Wilnie została dwa lata i dopiero po ataku Niemców na Związek Radziecki w 1941 r. wróciła do Warszawy.
Tu zaczął się nowy rozdział jej życia. Nie chciała występować w teatrach działających za zgodą okupanta, lecz chętnie grała w konspiracyjnych (1942–1943), gdzie sztuki wystawiało się w prywatnych mieszkaniach i w teatrze frontowym AK (1943–1945). Pod fikcyjnym nazwiskiem „Nowak” udzielała się na koncertach dla walczących powstańców i ludności cywilnej. Kolejny etap życia Szaflarskiej to udział w Powstaniu Warszawskim (pseudonim „Młynarzówna”). Była łączniczką, budowała barykady w Śródmieściu. Po latach opowiadała kolegom z teatru, jak ogrzewali się w płomieniach palącej się kamienicy, ukryci w piwnicy naprzeciw. I o płonącym rowerze, który sam jechał. Mówiła, że huk bomb na archiwalnych nagraniach jest mocno zniekształcony.
W czasie wojny wyszła za mąż, urodziła córkę, a po upadku Powstania opuściła ruiny Warszawy, najpierw wywieziona do obozu przejściowego w Pruszkowie, a stamtąd do Krakowa. Zamieszkała tam u ciotki ze swoją córką i matką.
Danuta Szaflarska – Osiem dekad w teatrze
Po wojnie dostała angaż w krakowskim Teatrze Starym, a później publiczność mogła oglądać ją w łódzkim Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza. Dała się poznać przede wszystkim z występów komediowych.
Po epizodzie łódzkim trafiła na deski stołecznych teatrów: Współczesnego, Narodowego, Dramatycznego, Rozmaitości. Reżyserzy powierzali jej role kostiumowe i współczesne. Grała osoby pełne życia, energii, emanujące kobiecością. Krytycy teatralni podkreślali jej poczucie humoru, naturalność i bezpretensjonalność.
Występowała w Teatrze Telewizji i słuchowiskach Teatru Polskiego Radia.
W rolach dramatycznych czy wręcz tragicznych też była wiarygodna. Przykładem Żaneta Dylska w „Wilkach w nocy”, zdeterminowana Ruth w „Niemcach” Kruczkowskiego czy Kitti w „Domku z kart” Zegadłowicza (1953). Potrafiła grać wbrew warunkom – w młodości – starą kobietę czy mimo niewątpliwej urody – brzydką służącą.
Z powodzeniem grywała w sztukach kontrowersyjnych, np. u Grzegorza Jarzyny w warszawskim TR-ze (2010 do 2017, m.in. w „Między nami dobrze jest”).
99. urodziny aktorki urządzono również w warszawskim TR-ze. „Pani Danusia jest dla naszego zespołu prawdziwym skarbem, wzbogaca nas swoją ogromną mądrością i klasą” – napisano wtedy na facebookowym profilu teatru.
Danuta Szaflarska – Pierwsza dama polskiego filmu
Została pierwszą gwiazdą polskiego filmu, debiutując w „Zakazanych piosenkach” Buczkowskiego (1946). W latach 40. uchodziła za czołową amantkę polskiego kina, a na jej koncie pojawiły się kolejne filmy. Zagrała w „Skarbie” (1948), lecz później kino jakby zapomniało o aktorce. Nie pasowała do trudnych lat 50., więc grywała tylko epizody: w filmowej wersji „Zemsty”, w „Dziś w nocy umrze miasto”, w „Ludziach z pociągu” (1961), „Głosie z tamtego świata” (1962).
Dopiero pod koniec lat 70. pojawiły się ciekawsze propozycje filmowe: zagrała Misiewiczową w telewizyjnej wersji „Lalki”, Babcię Misię w „Dolinie Issy” (1982) i Babcię w serialu Dziewońskiego „Pięć dni z życia emeryta”.
Lata 90. to „Pożegnanie z Marią” (1993) Zylbera i ważna rola Doktorowej, której udaje się wyjść z getta, ale po jakimś czasie wraca, wybierając śmierć z najbliższymi. Ciekawą była też rola Siostry Feliksy na planie Łukaszewicza w filmie „Faustyna” (1994). Zagrała tam zazdrosną rówieśnicę świętej, która u końca życia wyznaje swoje winy.
Ceniła sobie współpracę z Dorotą Kędzierzawską, gdzie pojawiła się jako Wiedźma w filmie „Diabły, diabły” (1991) i Jędza w obrazie „Nic” (1998).
Niewątpliwym majstersztykiem był „Inny świat” – dokument osnuty wokół wspomnień aktorki, bogato okraszony archiwaliami i kadrami z filmów. Symboliczne 97 minut filmu nawiązywało do ówczesnych 97 lat życia Szaflarskiej.
W nowym wieku pojawiła się w „Przedwiośniu” Bajona (2000), który powierzył jej dużą rolę Ciotki Wiktorii, zagrała Matkę w filmie telewizyjnym Morgensterna „Żółty szalik”.
„Królowa chmur” Piwowarskiego (2003) to rola malarki Wandy Przybyłowicz „Mimi” w filmie telewizyjnym z cyklu „Święta polskie”. Była tam nieco zdziwaczałą staruszką, która młodego mężczyznę traktuje jak syna.
W 2006 r. zagrała prababcię głównej bohaterki, Lucy w popularnym serialu „Ranczo”.
Prawdziwy majstersztyk to „Pora umierać” (2007) Kędzierzawskiej gdzie kreowała samotną panią Anielę, która po śmierci ostatniego lokatora jej willi chce mieszkać z synem i jego rodziną. W czasie realizacji tego filmu aktorka miała 92 lata, a za swoją kreację otrzymała laury na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni i owację na stojąco.
Rok później znów zagrała w filmie o przemijaniu, tym razem w „Jeszcze nie wieczór” Jacka Bławuta (2008). U Kasi Adamik i Agnieszki Holland wcieliła się w babcię Janosika w „Janosiku. Prawdziwej historii” (2009). W 2012 r. wystąpiła w głośnym „Pokłosiu” Pasikowskiego.
Udzielała też głosu do filmów i seriali. Karierę zakończyła w 2016 r. po 77 latach nieprzerwanego pobytu na scenie.
Wspaniałe kreacje aktorskie Szaflarskiej doceniali tak widzowie, jak i koledzy po fachu. Otrzymała Polską Nagrodę Filmową „Orzeł” za osiągnięcia życia. „Danusia zawsze była otwarta na życie” – mówili koledzy z garderoby.
Danuta Szaflarska – Mężowie, córki
O prywatnym życiu mówiła niewiele. Dwa razy wychodziła za mąż, miała dwie córki. Pierwszego męża, Janusza Ekiera poznała jeszcze przed wojną. Był pianistą, akompaniował studentom w szkole teatralnej, do której uczęszczała w młodości. Ponoć przez prawie tydzień podróżował ze stolicy, by znaleźć ją w Krakowie. Miał ze sobą obrączki. W 1941 r. wzięli ślub, jeszcze w czasie wojny przyszła na świat córka Maria Ekier (ur. 1943). W czasie Powstania przebywali w Warszawie, ale niedługo potem musieli uciekać z roczną córeczką i starszą matką. Małżeństwo jednak po wojnie rozpadło się. Ponoć mąż był zazdrosny o sukcesy zawodowe żony, chciał ją „udomowić”, a ona nie chciała zrezygnować z aktorstwa, tak jak on nie chciał rezygnować z muzyki.
Po raz drugi wyszła za mąż za radiowca, Janusza Kilańskiego. Z tego związku urodziła się druga córka Agnieszka (ur. 1954, konserwator zabytków), ale małżeństwo też nie przetrwało próby czasu i w 1960 r. rozstali się.
Ponoć wielką miłością Szaflarskiej był Tomasz Orłowski lekarz-nefrolog, który przeprowadził pierwszy w Polsce przeszczep nerek. Zaręczyli się, ale nigdy nie pobrali. Dlaczego – aktorka o tym nie wspominała. Pozostali przyjaciółmi, Tadeusz nigdy się nie ożenił. Gdy był schorowany, w podeszłych latach, często go odwiedzała.
Aktorka miała na koncie również działalność społeczną, a nawet zaangażowanie polityczne. W 1981 r. była obserwatorką procesów aresztowanych robotników Ursusa i Huty Warszawa. W tym czasie poznała księdza Popiełuszkę. Zaprzyjaźnili się, a duchowny udzielił ślubu jej córce i ochrzcił wnuka.
Mimo że od 1949 r. przez ponad pół wieku mieszkała na warszawskiej Starówce, chętnie odwiedzała drewniany dom w rodzinnych Kosarzyskach. Na co dzień żyła skromnie.
„Obejrzę sobie świat po śmierci. Zobaczę to, czego nie udało mi się za życia” – mówiła w wywiadzie dla „Wysokich Obcasów”. Zmarła 19 lutego 2017 r. w Warszawie.
Danuta Szaflarska – ciekawostki
Po śmierci aktorki ukazały się dwie biografie. Pierwsza książka – w 2018 r. nosi tytuł „Danuta Szaflarska. Jej czas”. Drugą biografię „Szaflarska. Grać, aby żyć” wydano rok później.
Po śmierci majątek aktorki wyceniono na ponad milion zł. Odziedziczyły go dwie córki oraz wnuki.
Źródła
Zdjęcie pochodzi z portalu wikimedia.org. Autorem jest Mariusz Kubik. Zostało wykorzystane na podstawie licencji CC BY 3.0.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Danuta_Szaflarskahttps://www.filmweb.pl/person/Danuta+Szaflarska-3486
https://culture.pl/pl/tworca/danuta-szaflarska
https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,21395177,dziecinstwo-nigdy-ze-mnie-nie-odeszlo.html
Jolanta Tokarczyk jest dziennikarką filmową i lifestylową. Prowadzi magazyn „Film&Tv Kamera” i portal Filmowe Centrum Festiwalowe. Specjalizuje się w wywiadach z twórcami kultury.