Olga Tokarczuk

Olga Tokarczuk (ur. 1962) jest polską pisarką, prozaiczką i eseistką, laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018 oraz laureatką nagrody The Man Booker International Prize 2018.

Olga Tokarczuk jest niekwestionowanym odkryciem ostatnich lat polskiej literatury. Jest pisarką cenioną zarówno przez krytyków, jak i przez szerszą publiczność. Jest m.in. wielbicielką Junga, a przy tym znawczynią filozofii.

Olga Tokarczuk – życiorys

Olga Tokarczuk jest dzieckiem urodzonym w małżeńswie nauczycieli, mianowicie Wandy i Józefa Tokarczuków. Przyszła na świat 29 stycznia 1962 roku w Sulechowie, natomiast wychowała się w Klenicy, skąd przeniosła się wraz z rodzicami do Kietrza. Tam też ukończyła liceum ogólnokształcące. Później, w trakcie starań edukacyjnych, została absolwentką Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie studiów, będąc wolontariuszką opiekowała się osobami z chorobami psychicznymi. Zainteresowała się w trakcie edukacji pracami Carla Junga, co wywarło później wpływ na jej twórczość. Po studiach pracowała na stanowisku psychoterapeutki w poradni zdrowia psychicznego w Wałbrzychu.

Ze swojego pierwszego małżeństwa, zawartego w 1985 z wydawcą Romanem Fingasem, Olga Tokarczuk ma syna, Zbigniewa (ur. 1986). Natomiast obecnym mężem artystki jest Grzegorz Zygadło.

Olga Tokarczuk mieszka dziś we Wrocławiu, a także w Krajanowie koło Nowej Rudy (Sudety Środkowe). Bujny pejzaż i kultura tych regionów przewija się w kilku utworach artystki. Jest uważana za osobę skromną, żyjącą w zgodzie ze sobą i światem. Studium psychologii podróży, jakie występuje w jej książkach, zdaje się być odwzorowaniem sytuacji występującej w życiu Olgi Tokarczuk.

Nagroda Nobla

10 grudnia 2019 roku, podczas ceremonii w Sztokholmie, w rocznicę śmierci jej fundatora Alfreda Nobla, Olga Tokarczuk została laureatką literackiego Nobla za rok 2018. Pisarka otrzymała tę prestiżową nagrodę „za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia”.

Aktywistka

Olga Tokarczuk jest pisarką, która zdecydowanie nie waha się angażować w bieg spraw społecznych, wypowiada się niekiedy publicznie w kwestiach nie zawsze cieszących się powszechnym uznaniem. Zabierała dotąd głos chociażby w sprawie uchodźców oraz praw mniejszości. Jest zadeklarowaną feministką i ekolożką. Autorka „Biegunów” krytycznie wypowiadała się m.in. o sytuacji w Polsce par homoseksualnych, nie mających równych praw. Przy tym nie poprzestaje na najwyższych laurach, mówiąc na łamach mediów o ciągłej pracy nad nowymi pozycjami literackimi, które mają w swym zamyśle podbić rynek oraz spełnić oczekiwania czytelników.

Książki Olgi Tokarczuk

Podróż ludzi księgi

Jeszcze będąc nastolatką, Olga Tokarczuk próbowała swych pisarskich sił w poezji. Potem na wiele lat nastała cisza, by mogła powrócić świetnie przyjętą przez krytykę powieścią pt. „Podróż ludzi Księgi” (1993). Utwór ten jest rodzajem nowoczesnej paraboli. W warstwie dosłownej autorka traktuje o nieudanej wyprawie w poszukiwaniu tajemniczej Księgi, w trakcie której dwoje głównych bohaterów przeżywa wielką miłość. Akcja dzieje się w XVII wieku we Francji oraz Hiszpanii, przy czym najważniejsza jest fascynacja tajemnicą.

E.E.

W bliższą współczesności przeszłość Olga Tokarczuk zapuściła się pisząc swoją drugą powieść – „E.E.” (1995). Akcja utworu dzieje się we Wrocławiu początkiem XX wieku. Główną bohaterką książki jest Erna Eltzner (stąd E.E.), mianowicie dorastająca panienka rekrutująca się z polsko-niemieckiej rodziny, u której ujawniły się talenty mediumiczne. W tym też utworze ujawnia się fascynacja tajemnicą i to co wymyka się ludzkiemu rozumowi.

Prawiek i inne czasy

Prawdziwym sukcesem pisarki była jej trzecia z kolei powieść, zatytułowana „Prawiek i inne czasy” (1996). Tytułowy Prawiek to mityczna wiejska miejscowość położona w samym środku Polski, miejsce nieomal archetypiczne, istny mikrokosmos, w którym skupiły się wszystkie radości i smutki. O powieści tej wypowiedział się Jerzy Sosnowski: „Tokarczuk ze skrawków realnej historii buduje mit, to jest historię przesiąkniętą ładem, gdzie wszystkie wydarzenia, także te tragiczne i złe, mają swoje uzasadnienie. Przestrzeń zorganizowana jest na podobieństwo mandali – koła wpisanego w kwadrat, będącego geometrycznym wyobrażeniem doskonałości i pełni.„

Dom dzienny, dom nocny

Z pewnością „Prawiek i inne czasy” jest szczytowym osiągnięciem nowszej polskiej prozy o charakterze mitograficznym. Natomiast w innym już tonie i gatunku autorka utrzymała swoją kolejną powieść, „Dom dzienny, dom nocny” (1998). Określenie powieść może tu być mylące, ponieważ rzecz ta jest swoistą hybrydą tekstową, w której umieszczono przeróżne zarysy fabuł i bardziej spójnych opowieści, w tym także notatki o charakterze quasi-eseistycznym oraz prywatne zapiski. W ten sposób „Dom dzienny, dom nocny” należy do najbardziej osobistych książek pisarki. Tokarczuk zdaje się wsłuchiwać w okolicę, gdzie na stałe przebywa (wiejska miejscowość w Sudetach, na pograniczu polsko-czeskim). Z tych za pewne inspiracji wzięła się m.in. świetna opowieść o średniowiecznej świętej Kummernis (Wilgefortis), czyli o kobiecie, którą Bóg raczył wybawić przed niechcianym małżeństwem, ofiarując jej męską twarz. „Dom dzienny, dom nocny” została pozycja literacką – finalistką Międzynarodowej Dublińskiej Nagrody Literackiej IMPAC.

Gra na wielu bębenkach

W 1997 roku wyszedł nieduży tom prozy autorstwa Olgi Tokarczuk, który zawiera trzy opowiadania („Szafa Urodziła”). Zaznaczmy przy tym, iż do ogłoszenia przez pisarkę pozycji pt. „Gra na wielu bębenkach” (2001) niewiele było po prawdzie okazji, by podziwiać jej talent w pełnej krasie. Książka ta zawiera 19 opowiadań, które ułożono w trzy cykle. Pierwszy można by śmiało nazwać cyklem autotematycznym: w kilku opowiadaniach pisarka pochyla się nad fenomenem kreacji jako takiej. Drugi cykl to utwory z dziedziny apokryficznej: podstawą fascynującej opowieści była autentyczna historia odkryta przez Olgę Tokarczuk w dolnośląskiej prowincji. Cztery opowiadania umieszczone we wspomnianych „Bębenkach” mają niemal identyczne źródła. Pisarka w sobie właściwym stylu rozwija „ciągi dalsze”, potrafi pięknie koloryzować i ożywiać suche historyczne fakty. I wreszcie – cykl trzeci, stanowiący dużą grupę opowiadań z dominantą realistyczną oraz psychologiczno-obyczajową.

Lalka i perła

Olga Tokarczuk ogłosiła również swój esej w postaci osobnej książki pt. „Lalka i perła” (2000), w którym zdołała z sukcesami zaproponować nowe odczytanie jakże klasycznej i znanej powieści Bolesława Prusa z końca XIX wieku.

Ostatnie historie

„Ostatnie historie” są kolejnym zbiorem opowiadań. Krótkie formy stają się powoli ulubionym gatunkiem Olgi Tokarczuk, która została również pomysłodawczynią Międzynarodowego Festiwalu Opowiadania.

Anna In w grobowcach świata

Utwór „Anna In w grobowcach świata” znacząco odróżnia się od reszty dorobku Olgi Tokarczuk. Książka powstała w międzynarodowej serii „Mity”. Uczestniczący w tym projekcie literaci piszą utwory oparte na opowieściach mitologicznych. Olga Tokarczuk wzięła na swój warsztat słynny sumeryjski mit o Inannie, władczyni urodzaju oraz wojny, która udaje się do swojej siostry – bogini podziemia i śmierci, niespodziewanie wracającej do świata żywych. Warunek, który umożliwia powrót jest jednak bardzo surowy – Anna musi przyprowadzić do podziemi kogoś w miejsce siostry. Ofiarą zostaje wówczas jej dawny kochanek, natomiast połowę smutnego obowiązku pobytu w odmętach podziemia bierze na siebie jego siostra. Najbardziej zaskakujące w opisanej powieści, jest to, iż mit ten realizuje się w całkiem futurystycznym otoczeniu, przywołującym czytelnikowi na myśl estetykę cyberpunku. Bohaterowie posługują się na przykład mapami holograficznymi, a samo królestwo podziemi zostaje przedstawione będąc podziemiami futurystycznego miasta. Bogowie Ojcowie, których bohaterka prosi o pomoc, przypominają technokratów złowrogiej korporacji.

Bieguni

„Bieguni” (2007), czyli powieść, która została nominowana do Literackiej Nagrody Europy Środkowej ANGELUS, zostając także nagrodzoną w ramach Nagrody Literackiej „Nike” (2008). W 2018 książka ta, której angielskie wydanie zatytułowano „Flights”, zdołała z sukcesami zawalczyć o nagrodę Booker Prize. „Bieguni” nie jest książką podróżniczą, lecz książka o samym fenomenie podróży. Autorka zaskoczyła czytelników powieścią stanowiącą studium psychologii podróży. Tytuł książki jest nazwą dawnej prawosławnej sekty twierdzącej, iż pozostawanie w jednym miejscu poważnie naraża człowieka, ponieważ ma sprowadzać częste ataki Złego, więc ciągłe przemieszczanie się ma służyć zbawieniu duszy. Podróż przyświeca zatem bohaterom poszczególnych wątków powieści. W książce pojawia się chociażby kobieta opiekująca się niepełnosprawnym dzieckiem, która pod wpływem objawienia nie wraca do domu; jest wątek o australijskiej badaczce po latach wracającej do Polski do swojego śmiertelnie chorego przyjaciela; mowa i o matce odchodzącej wraz z dzieckiem od męża w czasie swych wczasów w Chorwacji; jest także wątek o przetransportowaniu do Polski serca Chopina. Tokarczuk powróciła więc w „Biegunach” do sprawdzonych rozwiązań.

Księgi Jakubowe

“Księgami Jakubowymi” Olga Tokarczuk weszła w nową dla siebie rolę: jest zadziorną XXI-wieczną pisarką, która sięga bezpośrednio po historię narodu, by ją gruntownie wyeksploatować. „W niewielkiej osadzie w Kotlinie Kłodzkiej giną mężczyźni. Wszyscy z zamordowanych byli zapalonymi myśliwymi. Półmafijne porachunki? A może zemsta zwierząt? – opisał fabułę Juliusz Kurkiewicz. Bohaterka książki, którą jest Janina Duszejko – kiedyś inżynier ds. mostów, później wiejska nauczycielka angielskiego, geografii oraz dozorująca domki letniskowe – ma swoją tajemniczą teorię mówiącą, że świat jest odbiciem informacji zapisanych w gwiazdach.

Prowadź swój pług

W utworze „Prowadź swój pług” Olga Tokarczuk poprowadziła szeroką krytykę iście patriarchalnych, antropocentrycznych założeń, na jakich opiera się świat tradycyjny. Autorka bierze stronę chociażby naszych cierpiących braci mniejszych, jakimi są zwierzęta. W 2017 Agnieszka Holland przeniosła tą powieść Tokarczuk na srebrny ekran. Film otrzymał tytuł „Pokot” mając swoją premierę na niemieckim Berlinale. Film został nagrodzony Srebrnym Niedźwiedziem.

Moment niedźwiedzia

Po ww. powieści Olga Tokarczuk wydała zbiór swoich esejów pod tytułem „Moment niedźwiedzia”. Autorka opowiada o ciele, o zagadnieniu seksualności oraz śmierci, o uwarunkowaniu przez płeć, a także o uwiedzeniu darkroomem. Pojawiają się teksty na temat Michela Fabera i o Matriksie. Tokarczuk pisze jednakowoż o swoich podróżach, mapach zarówno lęków, jak i lądów, o ulicach Amsterdamu i horyzoncie pięknego Masywu Ślęży. W „Momencie niedźwiedzia” pojawia się motyw świata, w którym nie ma mowy o krwawej walce o przetrwanie, w którym nie ma niewolniczego przywiązania do wykonywanej pracy, rywalizacji, o świecie bez agresji.

Ciekawostki o Oldze Tokarczuk

• Olga Tokarczuk jest wegetarianką.
• O decyzji szwedzkich akademików Nagrody Nobla Olga Tokarczuk dowiedziała się podczas jazdy samochodem na niemieckiej autostradzie. Aby ochłonąć, pisarka musiała pospiesznie zjechać na pierwsze napotkane miejsce parkingowe.
• Jej osobistą asystentką jest ukraińska poetka Iryna Wikryczak.
• Jak do tej pory utwory Olgi Tokarczuk przetłumaczono na 37 języków.
• Z otrzymanej Nagrody Nobla pisarka przeznaczyła 350 tys. zł na rzecz powołanej przez siebie fundacji.

Cytaty Olgi Tokarczuk

„(…) dobre narzędzie psychometryczne przypomina genialnie skonstruowaną pułapkę. Kiedy psychika już w nią wpadnie, to im bardziej się miota, tym więcej zostawia po sobie śladów. Wiemy dziś, że człowiek rodzi się jako bomba różnych potencjałów i czas dorastania nie jest wcale wzbogacaniem i uczeniem się, ale raczej eliminacją kolejnych możliwości. W końcu z dzikiej bujnej rośliny stajemy się czymś w rodzaju bonsai – skarlałą, przystrzyżoną i sztywną miniaturą możliwych siebie. (…) Nasze możliwości ograniczają się, ale dzięki temu łatwiej jest przewidzieć, kim się staniemy.”

„(…) dalekowschodnia mądrość powiada, że „kiedy mędrzec wskazuje Księżyc, idioci patrzą na palec”. Język to właśnie palec, który wskazuje na Księżyc.”

Źródła

https://pl.wikipedia.org/wiki/Olga_Tokarczuk
https://www.britannica.com/biography/Olga-Tokarczuk
https://culture.pl/pl/tworca/olga-tokarczuk
Olga Tokarczuk „Moment niedźwiedzia” Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012
Grafika: wikimedia.org | Autor: Herald Krichel | Licencja: CC BY-SA 4.0

Tagi: