Archimedes

Archimedes żył w Grecji w latach 287-212 p.n.e. Był wybitnym (a być może nawet najgenialniejszym) greckim matematykiem i fizykiem starożytności, tym, który odkrył wiele praw z zakresu matematyki i fizyki, sformułował bowiem ważne zasady mechaniczne.

Spis treści

Krótki życiorys Archimedesa

Zajmował się, co potwierdzają legendy, różnymi dziedzinami nauki, do których zaliczyć trzeba m. in. hydrostatykę, arytmetykę, geometrie, astronomie, mechanikę, czy też optykę. Część pism Archimedesa zachowała się do dnia dzisiejszego, jednak gros z nich zaginęła wraz z upływem czasu.

Archimedes przyszedł na świat w roku 287 przed Chr. w greckich Syrakuzach. Był synem astronoma Fidiasa, dzięki czemu biografia Archimedesa jest w stanie być bardziej rzetelną niż tylko legendy, które o nim opowiadają. O życiu jego opowiadają bowiem między innymi tacy wielcy epoki jak Polibius, Proklos, Cyceron, Pappus, Diodor, Plutarch czy też Livius.. Według tych relacji nie sprawował on żadnego z urzędów, oddając się tylko i wyłącznie nauce. Archimedes przebywał przez jakiś czas w słynnej akademii aleksandryjskiej, będąc uczniem matematyka Konona, z którym podejmował korespondencję także później, a po jego śmierci – pisał w korespondencji z Dositeosem i Eratostenesem. Listy te dzięki zachowaniu się do dziś, mogą przypominać nowoczesne tezy rozpraw naukowych. Każdy z listów zwykle poświęcony jest tylko jednemu tematowi i podaje wyłącznie nowe rezultaty, przedstawione z całkowicie nienaganną ścisłością.

Archimedes zginął przypadkowo w roku 212 podczas zdobywania Syrakuz przez Rzymian, którymi dowodził sam Marcellus, podczas drugiej wojnie punickiej. O fakcie jego śmierci zaświadcza relacja Plutarcha, który przekazał, iż wówczas to jeden z żołnierzy wtargnął do domu Archimedesa dla rabunku zastając tam 75letniego starca, który wtedy właśnie rozwiązywał jakiś dręczące go zagadnienie matematyczne. Zatopiony w pracy uczony właśnie wtedy rysował pałeczką w piasku figury. Zapytany przez Rzymianina o ukryte skarby, odpowiedział tylko „noli turbare circulos meos” („nie psuj moich kół”), po czym Rzymianin w ferworze rabunkowym przebił uczonego mieczem, lecz uczynił to mimo wyraźnego rozkazu Marcellusa, by Archimedesa właśnie ująć żywego.

W blisko sto lat po tym zdarzeniu Cyceron odnalazł grób wybitnego uczonego, który poznał go po wyrytej na nagrobku kuli z opisanym na niej walcem.

Przeczytaj życiorys: 50 cent

Biografia rozszerzona Archimedesa

To co wiemy na pewno

Archimedes urodził się ok. 287 p.n.e. w nadmorskim mieście Syrakuzy na Sycylii, które było w tym czasie samorządną grecką kolonią. Data urodzenia oparta jest na informacji bizantyjskiego greckiego historyka Johna Tzetzesa, który odnotował także, iż Archimedes żył 75 lat. Jego ojcem był Phidias, astronom, o którym nic więcej nie wiadomo. Słynny Plutarch napisał natomiast, że Archimedes był spokrewniony z królem Hieronimem II, władcą Syrakuz. Biografia Archimedesa została napisana przez jego przyjaciela Heracleidesa, ale zaginęło wiele fragmentów tego dzieła, pozostawiając nieznanymi szczegóły dotyczące jego życia. Nie wiadomo na przykład, czy kiedykolwiek ożenił się czy miał dzieci. Podczas swojej młodości Archimedes prawdopodobnie studiował w Aleksandrii w Egipcie, gdzie Konon z Samos i Eratostenes z Cyreny należeli do jego rówieśników.

Uczony niezłomny

Archimedes zmarł ok. roku 212 p.n.e. podczas drugiej wojny punickiej, kiedy siły rzymskie pod dowództwem generała Marka Klaudiusza Marcellusa zdobyły miasto Syrakuzy po dwuletnim oblężeniu. Według popularnej relacji Plutarcha Archimedes rozważał swój schemat matematyczny, w momencie, gdy miasto zostało zdobyte. Rzymski żołnierz kazał mu przyjść i spotkać się z generałem Marcellusem, ale odmówił, mówiąc, że musi zakończyć pracę nad problemem. Żołnierz na to wpadł w furię i zabił Archimedesa swoim mieczem. Plutarch podaje także mniej znaną relację o śmierci Archimedesa, która sugeruje, że mógł zostać zabity podczas próby poddania się owemu rzymskiemu żołnierzowi. Według tej historii Archimedes niósł swe instrumenty matematyczne i został zabity, ponieważ żołnierz myślał, że są to cenne przedmioty. Generał Marcellus był podobno rozgniewany śmiercią Archimedesa, ponieważ uważał go za cenne źródło informacji naukowych i nakazał uprzednio swoim podwładnym, aby uczony nie został w żaden sposób skrzywdzony. Marcellus nazwał przy tym Archimedesa „geometrycznym Briareusem”.

„Błagam, nie przeszkadzajcie”

Ostatnie słowa przypisane Archimedesowi to: „Nie przeszkadzaj moim kręgom”, a to odnośnie do kręgów na rysunku matematycznym, które rzekomo studiował, gdy przeszkodził mu wówczas wspomniany rzymski żołnierz. Ten cytat jest często podawany po łacinie jako „Noli turbare circulos meos”, ale nie ma wiarygodnych dowodów na to, że Archimedes wypowiedział te słowa i nie pojawiają się one w relacji podanej przez Plutarcha. Valerius Maximus, pisząc w pamiętnych o czynach i powiedzeniach z I wieku naszej ery, podaje frazę Archimedesa w słowach „Błagam, nie przeszkadzajcie”.

Dane o grobowcu uczonego

Grób Archimedesa zawierał rzeźbę ilustrującą jego ulubiony dowód matematyczny, składający się z kuli i cylindra o tej samej wysokości i średnicy. Archimedes udowodnił, że objętość i pole powierzchni kuli to dwie trzecie objętości cylindra łącznie z jego podstawami. W 75 r. p.n.e., czyli 137 lat po jego śmierci, rzymski mówca Cycero służył jako kwestor na Sycylii. Słyszał historie o grobie Archimedesa, ale żaden z miejscowych nie był w stanie podać mu lokalizacji. W końcu znalazł grobowiec w pobliżu bramy Agrigentine w Syrakuzach, w zaniedbanym stanie i zarośnięty krzakami. Cyceron wyczyścił grobowiec i był wówczas w stanie zobaczyć rzeźbę i przeczytać wersety, które zostały dodane jako słowa Archimedesa. Grobowiec odkryty na dziedzińcu hotelu Panorama w Syrakuzach na początku lat 60. XX wieku miał być według niektórych badaczy swoistą twierdzą Archimedesa, ale do dziś nie ma na to przekonujących i stuprocentowych dowodów, a lokalizacja jego grobowca jest wciąż obecnie nieznana.

Archimedes w relacjach innych starożytnych

Standardowe wersje życia Archimedesa zostały napisane długo po jego śmierci przez historyków starożytnego Rzymu. Relacja o oblężeniu Syrakuz podana przez Polybiusa w jego „Historiach” została napisana około siedemdziesiąt lat po śmierci Archimedesa, a następnie została wykorzystana jako źródło przez Plutarcha i Liwiusza. Rzuca przy tym niewiele światła na Archimedesa jako osobę i skupia się na machinach wojennych, które uczony zbudował w celu efektywnej obrony miasta.

Ciekawostki o Archimedesie

Prawo Archimedesa mówi, że ciało zanurzone w płynie traci pozornie tyle, ile waży płyn przez nie wyparty (podstawowe prawo aero- i hydrostatyki). Według jednej z legend Archimedes okrył je podczas kąpieli w łaźni. Miał wtedy wyskoczyć z wanny z okrzykiem „Eureka!”, następnie pobiegł nago do domu przez ulice Syrakuz. Pomogło mu to określić zawartość złota i srebra w koronie sporządzonej dla króla Hierona II, który zlecił mu to zadanie wcześniej.
Uczony jest autorem aksjomatu matematycznego mówiącego, że każdy odcinek jest mniejszy od pewnej całkowitej wielokrotności dowolnego innego odcinka; co w arytmetyce oznacza, iż dla dowolnych dwóch liczb dodatnich a i b istnieje taka liczba naturalna n, że na > b.
Jest autorem zasady dźwigni, którym to okryciem stworzył statykę, a ta z kolei stała się działem mechaniki – z tym odkryciem związane są jego słowa w powiedzeniu: „Dajcie mi punkt podparcia, a poruszę Ziemię”.
Archimedes wymyślił prawo równi pochyłej.
Wprowadził pojęcie siły.
Był protoplastą podstaw hydrostatyki.
18 wieków przed Izaakiem Newtonem stworzył podstawy rachunku różniczkowego.
Wypracował metody obliczania pól figur i objętości brył.
Uważa się także, że to Archimedes odkrył pojęcie ciężaru właściwego.