Czesław Miłosz (1911-2004) był poetą, prozaikiem, eseistą, historykiem literatury, tłumaczem i dyplomatą. W 1980 roku został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Jest uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku.
Czesław Miłosz – biografia
Czesław Miłosz urodził się 30 czerwca 1911 roku w Szetejniach na Litwie jako syn Aleksandra Miłosza i Weroniki z Kunatów. Rodzina Miłoszów należała do starego szlacheckiego rodu, pieczętując się herbem Lubicz.
Dzieciństwo
Wychował się na terenie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, które wraz ze swoją wielokulturową i tolerancyjną atmosferą wywarło decydujący wpływ na jego twórczość. Często w swojej twórczości odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa.
Pierwsze kilka lat swojego dzieciństwa spędził w pamiętającym XVIII wiek dworze dziadków. Buszował tam w wielkiej bibliotece, pełnej starych ksiąg i dokumentów. W jego litewskim domu mówiło się po polsku, czytało po rosyjsku i francusku oraz z lekkim sceptycyzmem stosowano wiedeńską modę. Poza spokojnym życiem na wsi jego dzieciństwo zdominowały szalone podróże z ojcem. Jego ojciec jako młody inżynier wyprawił się do tajgi na syberyjskie jelenie, a żona jechała koleją transsyberyjską z 2-letnim synem, aby go odwiedzić. Po wybuchu I wojny światowej jego ojciec został powołany do armii carskiej jako oficer saperów. Budował mosty i umocnienia w różnych miejscach w Rosji, a w ślad za nim podążali jego żona i syn.
Spokojne życie na wsi, jak i szalone podróże z ojcem, stanowiły inspirację do jego twórczości. Jako dziecko był świadkiem rewolucji październikowej i wojny polsko-bolszewickiej, które również wywarły na niego ogromny wpływ.
Dnia 19 września 1917 roku na świat przyszedł jego młodszy brat, Andrzej Miłosz, który został później tłumaczem, publicystą i reżyserem dokumentalistą.
Lata wileńskie
Czas gimnazjum i studiów Czesław Miłosz spędził w Wilnie. W 1921 roku został uczniem Gimnazjum im. Zygmunta Augusta. W 1929 roku zdał maturę i został studentem Uniwersytetu Stefana Batorego. Początkowo wybrał wydział humanistyczny, lecz wkrótce przeniósł się na prawo. Działał w studenckim Kole Polonistów i jako jego członek zadebiutował w 1930 roku wierszami „Kompozycja” i „Podróż” na łamach uniwersyteckiego pisma.
Podczas studiów odbył podróż do Paryża, gdzie poznał swojego dalekiego krewnego Oskara Miłosza. Symbolistyczna poezja krewnego przez lata mocno oddziaływała na twórczość Czesława. W tym czasie powstała grupa poetycka Żagary. Miłosz był współtwórcą tego pisma, w którym publikował swoje kolejne wiersze, wpisując się w zbuntowaną i katastroficzną poetykę środowiska.
W 1933 roku ukazał się jego debiutancki tomik poetycki – Poemat o czasie zastygłym. Za debiut literacki otrzymał Nagrodę im. Filomatów, a stypendium Funduszu Kultury Narodowej pozwoliło mu po raz kolejny wyjechać do Paryża i spotkać się z Oskarem Miłoszem.
Po powrocie w 1935 roku młody prawnik i poeta rozpoczął swoją pierwszą zawodową pracę – w rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie. W kolejnym roku wydał katastroficzny tomik Trzy zimy, który znakomicie oddał panujące nastroje oraz zebrał doskonałe recenzje. W 1937 roku Czesław Miłosz podróżował po Włoszech, a po powrocie przeniósł się do Warszawy, wciąż pozostając pracownikiem Polskiego Radia.
Lata okupacji
Po wybuchu II wojny światowej Czesław Miłosz jako pracownik Polskiego Radia zgłasza się na ochotnika do wojska do obsługi samochodu wyposażonego w sprzęt nadawczy. Zostaje jednak zawrócony z linii frontu. Dociera do Rumunii, a potem wraca na Litwę. Gdy w czerwcu 1940 roku do Wilna wkracza Armia Czerwona, Miłosz ucieka do Warszawy. Otrzymuje tam pracę woźnego w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego.
W stolicy aktywnie uczestniczy w podziemnym życiu literackim. W 1940 roku pod pseudonimem Jan Syruć publikuje tomik Wiersze, który jest pierwszą publikacją poetycką podziemnej Warszawy. W 1943 powstają jego przełomowe, dojrzałe utwory Świat. Poema naiwne oraz początek mają Głosy biednych ludzi. W czasie wojny Czesław i Andrzej Miłoszowie pomagają rodzinom Trossów i Wołkomińskich, za co w 1989 roku zostają uhonorowani przez Instytut Jad Waszem tytułem „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”.
W styczniu 1944 roku Czesław Miłosz poślubił Janinę Dłuską-Cękalską, przyszłą matkę jego dwóch synów. Przenosi się do Krakowa, gdzie w 1945 roku wydaje jeden z najbardziej znaczących tomików poezji polskiej XX wieku – Ocalenie. Tomik składa się częściowo z wierszy pisanych jeszcze w czasie okupacji i jest ostatnim, aż do 1989 roku, opublikowanym w Polsce tomem wierszy Czesława Miłosza. Kolejne ukazują się w drugim obiegu.
Emigracja
Czesław Miłosz początkowo nie był wrogo nastawiony do nowej władzy i w latach 1945-1951 pracował jako attaché kulturalny. Początkowo pełnił tę funkcję w Nowym Jorku i Waszyngtonie, a później w Paryżu. W lutym 1951 roku zerwał na zawsze z władzami Polski Ludowej. Gazety nazywały go zdrajcą, a cenzura zakazała wymieniania jego nazwiska i publikacji jego utworów.
W 1951 roku poprosił władze Francji o azyl polityczny i otrzymał go. Przeprowadził się Maisons Laffitte, siedziby Instytutu Literackiego, który był kierowany przez Jerzego Giedroycia. Jerzy Giedroyć pomógł mu przetrwać ten trudny czas, a w ramach kierowanego przez niego Instytutu Literackiego ukazały się wszystkie najważniejsze książki przyszłego noblisty, w tym głośna analiza postawy pisarzy w czasach stalinizmu zatytułowana Zniewolony umysł (1953). W czasie, kiedy – jak sam twierdzi – opuściła go wena poetycka, napisał Dolinę Issy (1955). Ta opowieść o krainie dzieciństwa, zawierająca sporo elementów autobiograficznych, jest zarazem próbą przedstawienia przemian, jakie dokonały się w cywilizacji europejskiej na początku XX wieku.
Czesław Miłosz w 1960 roku na zaproszenie uniwersytetu stanowego California wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie już wcześniej była jego żona. Pełnił posadę profesora na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich University of California w Berkeley przez blisko 20 lat. Praca na uczelni dawała mu dużo satysfakcji i pozwalała na własną twórczość. W 1965 roku wydał anglojęzyczną antologię polskiej poezji Postwar Polish Poetry. W 1973 roku został wydany pierwszy anglojęzyczny zbiór jego wierszy Selected Poems i od tego czasu jego popularność poety rosła. W 1974 roku wydał ważny tom poetycki Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada,, a w 1977 roku ukazała się jedna z najważniejszych książek eseistycznych Ziemia Ulro. W 1978 roku otrzymał Międzynarodową Nagrodę Literacką Neustadt, która jest nazywana Małym Noblem.
Nagroda Nobla
W 1980 roku, czasie powstania Solidarności i przygotowań do politycznego przełomu w Europie, Szwedzka Akademia przyznaje Czesławowi Miłoszowi Nagrodę Nobla. W ojczyźnie po raz pierwszy od 1945 roku zostają wydane tomiki jego poezji Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada oraz Wiersze wybrane.
W kolejnym roku Czesław Miłosz odwiedził ojczyznę, w której przed wprowadzeniem stanu wojennego zdążył spotkać się z Lechem Wałęsą. Później kilkukrotnie odwiedzał Polskę, m.in. w 1989 roku, kiedy odebrał doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W międzyczasie publikuje kolejne tomy wierszy, zyskując coraz większą popularność na świecie.
Znowu w ojczyźnie
W 1986 roku zmarła pierwsza żona Czesława Miłosza – Janina. Dzielił on w tamtym czasie życie pomiędzy dom w Berkley (USA) a Cambridge (Wielka Brytania), gdzie wykładał literaturę słowiańską. Podczas pobytów w Europie, odwiedzał Polskę.
Na stałe do kraju przeprowadził się w 1993 roku, wraz z drugą żoną, Carol. Zamieszkał w Krakowie, o którym mawiał, że najbardziej przypominał mu Wilno. Od władz miasta otrzymał honorowe obywatelstwo oraz mieszkanie.
Po 1989 roku w Polsce ukazywało się coraz więcej jego książek. Ostatnia dekada jego życia była dla niego niezwykle twórczym okresem, a każda z nowych książek cieszyła się dużym uznaniem, zarówno krytyków, jak i czytelników. W 1998 roku otrzymał Nagrodę Literacką NIKE za tom Piesek przydrożny. W 2000 roku za tom poezji To otrzymał srebrny medal 600-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej przyznanej przez Uniwersytet Jagielloński.
W 2002 roku zmarła jego żona Carol, której zadedykował poemat Orfeusz i Eurydyka. Czesław Miłosz zmarł 14 sierpnia 2004 roku w Krakowie, w wieku 93 lat. Pochowano go w Krypcie Zasłużonych kościoła na Skałce w Krakowie.
Czesław Miłosz – ciekawostki
Nie kończył szkół w znanym nam trybie edukacyjnym, z uwagi na to, iż w czasach jego młodości nie było jeszcze obowiązku szkolnego. Dorastał i kształcił się za to u boku ojca. Swą edukację zaczął od razu od gimnazjum.
Po II wojnie światowej razem z Jerzym Andrzejewskim, napisał scenariusz do filmu na podstawie wspomnień Władysława Szpilmana. Interwencje cenzorskie zniekształciły pierwotny zamysł, dlatego wycofał swoje nazwisko z czołówki „Miasta nieujarzmionego”.
W czasie studiów romansował m.in. z Klementyną Sołonowicz (później matką Daniela Olbrychskiego) czy Ireną Górską (później matką aktorów Macieja i Damiana Damięckich).
Naliczono aż 28 pseudonimów oraz inicjałów, którymi sygnował swoje dzieła.
Uważał alkohol i tytoń za niebezpieczne narkotyki. Alkoholu używał umiarkowanie, z trudem po latach odstawił tytoń. Sądził także, że upowszechnienie psychodelików mogłoby otworzyć nową erę ludzkości, jednak brak przesłanek, aby kiedykolwiek ich próbował.
Jego bratowa wspominała: „Czesław jadł szybko. Kiedy coś mu smakowało, wydawał entuzjastyczne okrzyki.„
Wisława Szymborska zobaczyła Miłosza w jednej z restauracji, jak z apetytem jadł schabowego z kapustą. Przeraził ją widok poety jedzącego tak pospolite danie. Poetka napisała także zabawny dystych o autorze: „Oto Czesław Miłosz – chmurna twarz / Klęknij i odmów „Ojcze nasz„. Podobno poeta nie był zachwycony tym wierszykiem.
Po uroczystości odebrania literackiej Nagrody Nobla Czesław Miłosz stwierdził: Głodny jestem strasznie, muszę coś zjeść. Jedziemy do McDonalda. W ten sposób w eleganckiej limuzynie z kierowcą pojechali do McDonalda, do którego weszli ubrani w wytworne fraki.
Czesław Miłosz – cytaty
„Gdyby miał zaczynać od nowa swoją drogę poetycką, to każdy wiersz byłby historią konkretnego ludzkiego losu.”
„Jest taka cierpienia granica,
Za którą się uśmiech pogodny zaczyna.”
„O tym, kto kim jest, nie decyduje pieniądz.”
„Głupcy są zdania, że kiedy poświęcą
Pamięć przeszłości, będą żyć szczęśliwi.”
„To, czego nie przeżyłeś, nie jest prawdziwe.”
„A więc pamiętaj – w trudną porę marzeń masz być ambasadorem.”
Artykuły, które mogą Ci się spodobać:
Źródła
https://www.milosz.pl/urodzilem-sieEncyklopedia Sławnych Polaków, wyd. Publicat, 2006
https://pl.wikipedia.org/wiki/Czes%C5%82aw_Mi%C5%82osz
https://www.filmweb.pl/person/Czes%C5%82aw+Mi%C5%82osz-117268/trivia
https://www.polskieradio.pl/8/529/Artykul/506922,Milosz-prywatny-zachlanny-aktywny-lubil-marcepany
https://nto.pl/6-anegdot-o-czeslawie-miloszu/ar/4446815
Zapisz się do newslettera
Chciałbyś co jakiś czas otrzymywać powiadomienia o nowych, ciekawych biografiach?Zapisz się do newslettera: