Jan Zamoyski, a właściwie Jan Sariusz Zamoyski, przyszedł na świat w Skokówce 19 marca 1542 roku. Zmarł w 1605 roku. Jako polski magnat, szlachcic pochodzący z rodziny o tradycjach kalwińskich, należał do najbardziej wpływowych ludzi swej epoki w Polsce.
Krótki życiorys Jana Zamoyskiego
Jan Sariusz Zamoyski (łac. Ioannes Zamoyski de Zamoscie; 19 marca 1542 – 3 czerwca 1605) był polskim szlachcicem, magnatem i I ordynatem Zamościa. Pełnił funkcję sekretarza królewskiego od 1565 r., zastępcy kanclerza od 1576 r., kanclerza wielkiego koronnego od 1578 r. I hetmana wielkiego koronnego od 1581 r..
Zamoyski był starostą generalnym miasta Krakowa w latach 1580-1585, starostą bełskim, międzyrzeckim, krzeszowskim, knyszyńskim i tartu. Był oprócz tego ważnym doradcą królów Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego, był jednym z głównych przeciwników następcy Batorego, Zygmunta III Wazy, i jednym z najbardziej utalentowanych dyplomatów, polityków i mężów stanu swoich czasów, stanowiąc znaczącą postać w polityce Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez całe swe życie.
Biografia i życiorys Jana Zamoyskiego
Wczesne lata
Jan Zamoyski urodził się 19 marca 1542 r. w Skokówce. Jego ojciec był kasztelanem chełmskim, natomiast jego matka – Anna Herburtówna, zajmowała się domem. Naukę rozpoczął w szkole w Krasnymstawie, ale gdy miał trzynaście lat, został wysłany na studia za granicę; od 1555 do 1559 przebywał na dworze królewskim w Paryżu. Już w tym młodym wieku uczęszczał na wykłady na Sorbonie i Collège de France. W 1559 r. na krótko był w Polsce, a następnie uczęszczał na Uniwersytet w Strasburgu; po kilku miesiącach przeniósł się na Uniwersytet w Padwie, gdzie od 1561 r. studiował prawo i otrzymał doktorat w 1564 r.. Podczas lat spędzonych za granicą nawrócił się z kalwinizmu na katolicyzm. Podczas swojej edukacji zaczął aktywnie uczestniczyć w polityce uniwersyteckiej, a w 1563 r. został wybrany na rektora wydziału prawa. Mniej więcej w tym czasie napisał także swoje “De senatu Romano”, broszurę na temat rządu starożytnego Rzymu. Powrócił do Rzeczypospolitej w 1565 r. będąc pierwszą osobą, która otrzymała list z wyróżnieniem od senatu Republiki Weneckiej.
Działalność dworska
Szczególnie pociągała go polityka. Dzięki temu znalazł się na dworze królewskim Zygmunta II Augusta. Został tam sekretarzem króla. Przyjaźnił się m.in. z Hieronimem Ossolińskim – kalwinem piastującym funkcje kasztelana sandomierskiego. Prowadził zdecydowaną politykę wymierzoną przeciwko wpływom obcych rodów, w szczególności Habsburgom.
Był zdecydowanym zwolennikiem Henryka II Walezego, a później Stefana Batorego – w roku 1575. To Jan Zamoyski był tym pośród wizjonerów politycznych RP, którego pomysł dotyczył umieszczenia Anny Jagiellonki na tronie polskim. Gdy Stefan Batory został wreszcie królem Polski (a to poprzez małżeństwo z Anną Jagiellonką w roku 1576), Jan Zamoyski pozostawał z nim w całkiem dobrej komitywie – był wówczas Zamoyski osobistym zaufanym Batorego, jego doradcą i powiernikiem. Stefan Batory stał się jednym z najpotężniejszych ludzi w całej Rzeczypospolitej. Chciał, podobnie jak Zamoyski, umocnienia władzy królewskiej.
Przeciwko Habsburgom
Zamoyski brał udział w wojnie z Rosją, tamże w bitwach w miejscowościach Wieliż i Zawołocze. Dzięki jego inicjatywie tron Rzeczypospolitej po śmierci Batorego dostał się w ręce Zygmunta III Wazy. Dzięki Janowi Zamoyskiemu Maksymilian III Habsburg został pojmany w jednej z rozegranych wtedy bitew – pod Byczyną. Uzurpator Habsburg dzięki temu to właśnie zrzekł się pretensji do tronu polskiego. Potem jednak Zamoyski nie zgadzał się na politykę Zygmunta II Wazy, bowiem król pragnął władzy absolutnej oraz tronu szwedzkiego poprzez współpracę właśnie z Habsburgami.
Polityka zagraniczna i wewnętrzna
Później Jan Zamoyski postanowił na własną rękę zająć się dziejącymi się sprawami w Mołdawii. Na tronie Mołdawii zasiadł dzięki Zamoyskiemu Jeremi Mohyła. Pomógł też następnie Szymonowi Mohylowi zdobyć władzę w ziemiach wołoskich. Uczestniczył potem Zamoyski w bitwie o Inflanty, mógł się wykazać i zrobił to – odniósł kilka zwycięstw.
Zamoyski, kontrolując zarówno urząd kanclerza, jak i urząd Wielkiego Hetmana, był jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju, uzyskał bowiem zarówno władzę Wielkiego Hetmana (głównego dowódcy sił zbrojnych), jak i kanclerza, wtedy to właśnie połączonych po raz pierwszy w rękach jednej osoby. Był odpowiedzialny za większość polskiej polityki wewnętrznej i zagranicznej. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych mężów stanu w historii Polski.
Rodzina
Wybudował Zamość oraz ufundował Akademię Zamoyską, niejako w miejscu swym rodzinnym. Był żonaty aż czterokrotnie: z Anną Ossolińską, następnie Krystyną Radziwiłłówną by pokochać wreszcie Gryzelde Batorówne oraz zakończyć życie z Barbarą Tarnowską. Miał syna Tomasza Zamoyskiego.
Odszedł w swych włościach w 1605 roku.
Ciekawostki o Janie Zamoyskim
- Przyszedł na świat i dorastał jako kalwin, lecz pod wpływem swych studiów w Padwie zdecydował się konwertować na katolicyzm, zostając niezwykle gorliwym i pobożnym wyznawcą.
- Jan Zamoyski ufundował miasto Zamość, wówczas ośrodek kwitnący, nazywany nawet Padwą Północy.
- Był żarliwym patriotą, lecz upatrującym nadziei dla ojczyzny w rodach konkurujących z Habsburgami. To dzięki jego inicjatywie Habsburgowie nie przejęli tronu polskiego.
- Hetman Jan Zamoyski był autorem trzech zwycięskich wypraw moskiewskich przeciwko Iwanowi Groźnemu.
Nie działał pochopnie, ale z wielką rozwagą, przez co był niekiedy przez jemu współczesnych nazywany człowiekiem pozbawionym stosownej werwy. - Na obrazie Jana Matejki „Batory pod Pskowem” obok króla Batorego widzimy po lewej stronie stojącego dumnego hetmana i kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, lecz niezadowolonego z zawieranego pokoju, gdyż był on zdecydowanym zwolennikiem kontynuacji wojny z Moskwą, aż do całkowitego zwycięstwa. Dziś uważa się, że takie całkowite zwycięstwo było całkiem możliwe do osiągnięcia.
Cytaty Jana Zamoyskiego
„Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie… Nadto przekonany jestem, że tylko edukacja publiczna zgodnych i dobrych robi obywateli.”
„Spójrzmy tylko na królestwo nasze, jedno z pierwszych w Europie, spójrzmy na jego siły i środki obronne, na jego dostatki, bogactwa, na wszystko, co ludziom jest potrzebne. Czegóż nam brakuje? Oto rządu silnego i ustalonego ładu prawnego, a wtedy wszystko będziemy mieli i stać będziemy silni i pewni siebie.”
„Polacy mawiali z królami swoimi otworzyście, nie okrywając nic, a zawsze im statecznie wiary dotrzymywali; w inszych ziemiach i państwach, w których milczeniem i jedwabnymi słówki wszystko pokrywano szkodliwie, nieraz długo duszony ogień spłonywał.”
„Każdy polski szlachcic powinien orientować się w zakresie głównych zasad sztuki lekarskiej.”
„Król panuje, ale nie rządzi.”
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Zamoyski
- http://przewodnikzamosc.pl/?tag=jan-zamoyski-ciekawostki
- https://wypracowania24.pl/historia/7244/jan-zamoyski-biografia-zyciorys?strona=3
- https://en.wikipedia.org/wiki/Jan_Zamoyski