Jan Brzechwa

Jan Brzechwa (właśc. Jan Wiktor Lesman, ps. Szer – Szeń, Inspicjent Brzeszczot) – był polskim poetą pochodzenia żydowskiego, satyrykiem, autorem książek dla dzieci, tłumaczem literatury rosyjskiej. Przyszedł na świat 15 sierpnia 1898 r. w miejscowości Żmerynka na Podolu. Odszedł w Warszawie 2 lipca 1966 roku.

Biografia rozszerzona Jana Brzechwy

Jan Brzechwa przed II wojną

Ojcem Jana Brzechwy był Aleksander Lesman, z zawodu inżynier kolejowy. Brzechwa był bratem stryjecznym słynnego również Bolesława Leśmiana, który to właśnie wymyślił mu ten pseudonim artystyczny: Brzechwa.

Pierwsze lata życia Brzechwa spędził na łonie rodziny. Odbywał wówczas liczne podróże po Kresach Wschodnich. Było to powodem bezpośrednim częstych zmian szkoły – uczęszczał do kilku gimnazjów, między innymi w Kijowie, Piotrogrodzie i Warszawie. Udało mu się ukończyć w Chyrowie Zakład Naukowo – Wychowawczy Ojców Jezuitów, natomiast w Warszawie ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Brał udział w wojnie polsko – bolszewickiej, za co zdobył odznaczenie.

Ukończył studia prawnicze w 1924 roku, w ślad za czym rozpoczął specjalizację w dziedzinie prawa autorskiego, dzięki czemu mógł być radcą prawnym ZAIKS- u.
Po Drugiej Wojnie Brzechwa wciąż trudnił się radcostwem prawnym, między innymi w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” i jako aktywista PEN Clubu.

Jego pisarski i satyryczny target stanowiła młodzież i dzieci, do których chciał docierać ze swoją twórczością, odznaczał się bowiem humorem i fantazją, a jego teksty okazały się być po latach wdzięcznym tematem kinematografii.

Jan Brzechwa był ożeniony już w latach dwudziestych z wnuczką siostry ojca – Marią Sunderland. Z tego związku przyszła na świat córka Krystyna, romansował jednak z Karoliną Lentową, czyli wkrótce jego drugą żoną.

Okres powojenny

Natomiast romans z Janiną Serocką w czasie okupacji, jak twierdził sam i jego znajomi, pozwolił mu przetrwać ten trudny czas. Byli jednak razem oficjalnie dopiero po wojnie, podczas gdy nawiązał już nowy inny romans, lecz w związku udało mu się wytrwać do śmierci.

W latach pięćdziesiątych XX wieku, oprócz literatury dla dzieci i młodzieży, był także twórcą socrealistycznym. Ostrze jego wielu satyr i szopek z tamtego okresu dziś bywa potępiane, Niemniej jednak jego umiejętności warsztatowe nie dają się już tak łatwo podważyć, był bowiem profesjonalistą przez duże P.
W latach 1957 i 1958 zdecydował się odwiedzić Związek Radziecki, a ściślej tereny, na których bywał w dzieciństwie. Nie odnalazł tam jednak ciepłego przyjęcia, a raczej przeciwnie – kontakt z innymi twórcami delikatnie mówiąc, był utrudniony jednostronnie.

Jan Brzechwa znakomicie tłumaczył literaturę rosyjską (Puszkina, Czechowa, Jesienina czy Majakowskiego). Warto dodać, że książki Brzechwy były tłumaczone na wiele innych języków.

Zdobył też wiele nagród i wyróżnień. Otrzymał m.in. nagrodę Prezesa Rady Ministrów, czy też nagrodę miasta Warszawy.

Jan Brzechwa zmarł 2 lipca 1966 r. w Warszawie. Pochowano go na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Charakterystyka twórczości

Brzechwa traktował swoją działalność pisarską dość hobbystycznie, choć pewien sukces odniósł już jako nastolatek, kiedy to wydano jego pierwsze wiersze. Myślał jednak o karierze prawniczej i do tego zmierzał przede wszystkim.

Po powrocie z wojska w roku 1920 jego teksty satyryczne, a także piosenki i skecze były dla niego wciąż przedmiotem działań pobocznych. Był to bowiem czas rozpoczęcia przez niego studiów prawniczych. Niemniej jednak nawiązał współpracę z kabaretami całkiem znanymi jak „Morskie Oko”, „Czarny Kot”, czy też „Qui Pro Quo”.
Tymczasem humor i gra słów pozwoliła mu w 1926 roku ogłosić tom poezji „Oblicza zmyślone”. Natomiast w 1939 roku ukazał się pierwszy tomik wierszy dla dzieci zatytułowany „Tańcowała igła z nitką”. Któż nie kojarzy wierszy takich jak: „Kaczka Dziwaczka”, „Pomidor”, czy „Żuraw i Czapla”.

Na okres II wojny światowej przypadły pracę nad „Akademią pana Kleksa”, wydana później, podobnie jak „Podróże pana Kleksa”.

Swój pseudonim Brzechwa uruchomił w 1946 roku. Prawdziwe nazwisko zarezerwował dla publikacji tematów prawniczych.

Były też po wojnie sztuki sceniczne przeznaczone dla szkół, a także powieści i wierszowane adaptacje wątków ludowych.

Słynne „Przygody Pchły Szachrajki” ukazały się w 1946 roku, z kolei w tym samym roku „Ptasie plotki” oraz „Opowiedział dzięcioł sowie”. Rok później „Na wyspach Bergamutach”. W roku 1951 pojawiło się „Uczymy się chodzić” by w dwa lata później wreszcie „Teatr Pietruszki”, „Brzechwa dzieciom” oraz takie pozycje jak „Wagary” czy „Szelmostwa lisa Witalisa”. W latach sześćdziesiątych do rąk czytelników trafiło „Śmiechu warte” oraz „Liryka mego życia”. Autobiograficzna książka otrzymała od autora tytuł „Gdy owoc dojrzewa”.

Ciekawostki o Janie Brzechwie

• Był człowiekiem, który zasłynął ze swych poezji i satyr, natomiast był przy tym sprawnym prawnikiem, specjalistą od prawa autorskiego.
• Brzechwa był w związku z dużą młodszą partnerką. Z uwagi na to zwykł podawać datę urodzenia zaniżoną o dwa lata – rok 1900, zamiast prawdziwego 1898. Satyra w tym przypadku dotyczy faktu, iż nawet poważne wydawnictwa podają dziś datę nieprawdziwą.
• Bolesław Leśmian i Jan Brzechwa byli kuzynami.
• Nazywał się Jan Lesman. Brzechwa to pseudonim nawiązujący symbolicznie do części strzały. Pseudonim ten wymyślił Brzechwie Bolesław Leśmian.
• Brzechwa pierwszy raz ożenił się z wnuczką siostry ojca. Połączyła ich miłość, niemniej jednak później romansował niemal na oczach żony. Oboje doczekali się córki, jednak w związku z romansem Brzechwa nie utrzymywał później stosunków z byłą żoną, jak i swoją córką. Córka Brzechwy poznała ojca dopiero na pogrzebie Bolesława Leśmiana, mając dziewięć lat.

Cytaty Jana Brzechwy

„Geneza moich spraw jest odległa i sięga mojej wczesnej młodości. Mając od dziecka zgubną skłonność do rymowania, już jako niesforny wyrostek dawałem folgę swej złośliwości i w wierszowanych paszkwilach wyszydzałem ku ogólnemu zgorszeniu najdostojniejsze ciotki. Gdy więc w r. 1918 wróciłem z Rosji do kraju i musiałem w okupowanej Warszawie przepychać się przez życie o własnych siłach, krewni przypomnieli sobie moje dawne zamiłowania satyryczne i poradzili, abym spróbował szczęścia w kabaretach warszawskich, które podówczas stały się modne. […] stanowiły trybunę satyryczną, w której padały aluzje polityczne, ukłucia pod adresem okupanta, szyderstwa piętnujące bolączki owych czasów. Dowcipy, złośliwości i piosenki produkowane na tych scenkach obiegały całą Polskę, były przedmiotem rozmów towarzyskich, przejmowała je ulica […], a niektóre z nich prowadziły autorów i wykonawców za kratki.”

Książka o Janie Brzechwie

„Brzechwa nie dla dzieci” jest pozycją autorstwa Mariusza Urbanka, która przybliża nam postać Brzechwy.

Artykuły, które mogą Ci się spodobać:

Źródła

• https://culture.pl/pl/tworca/jan-brzechwa
• https://biografia24.pl/jan-brzechwa/
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Brzechwa

Tagi: