Józef Ignacy Kraszewski

Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887) był polskim pisarzem, publicystą, wydawcą, historykiem, encyklopedystą, działaczem społecznym i politycznym, współzałożycielem Macierzy Polskiej. Kraszewski to autor z największą liczbą wydanych książek i wierszy w historii literatury polskiej.

Józef Ignacy Kraszewski – życiorys, żona, dzieci

Ignacy Józef Kraszewski, bo takie imiona nadano mu na chrzcie, choć przez całe życie używał ich w odwrotnej kolejności, urodził się 28 lipca 1812 roku w Warszawie. Przyszedł na świat jako syn Zofii i Jana Kraszewskich.

Wychowywał się na dworze, który stanowił własność rodziców jego matki. Dom Malskich był siedzibą wielbicieli literatury. Jego ukochana babcia Anna czytywała wieczorami całej rodzinie, a wiekowa prababcia Konstancja uczyła małego Józefa składać litery. Dwór w Romanowie, w którym spędził kilka lat, zachował w pamięci jako miejsce najszczęśliwszych lat dzieciństwa: „Trudno w świecie o zaciśniejszy kąt, o piękniejsze leśne kwiaty, o bujniejsze łąki, o pustynniejszą ustroń” – wspominał.

Kiedy postanowił zostać pisarzem, natrafił na zdecydowany opór ojca. Jego świetnie wykształcony ojciec, znakomity gawędziarz i znawca tradycji szlacheckich, miał apodyktyczną naturę i nie znosił nieposłuszeństwa. Nigdy nie zaakceptował wyboru swego pierworodnego – co zaważyło na jego decyzjach majątkowych. Józefa Ignacego Kraszewskiego wspomagała przede wszystkim rodzina żony, Zofii z Woroniczów. Pomimo tego, przez całe życie borykał się z kłopotami finansowymi.

Przez 20 lat pisarz wiódł życie ziemianina, gospodarując majątkiem ziemskim. W 1860 roku osiadł z rodziną w Warszawie jako redaktor Gazety Codziennej (jej tytuł zmienił wkrótce na Gazetę Polską). Gdy obejmował pismo miało ono zaledwie 500 prenumeratorów. W krótkim czasie uczynił gazetę najbardziej wpływowym organem prasowym z liczbą 8000 prenumeratorów. W Warszawie mieszkał niespełna trzy lata. W lutym 1863 roku, zmuszony do wyjazdu z Królestwa, udał się do Drezna – nie wiedział wówczas, że opuszcza kraj na zawsze. Przebywając poza granicami swojej ojczyzny, utrzymywał żywy kontakt z Polską – prowadził obszerną korespondencję prywatną, pisywał także listy z przeznaczeniem do publikacji w czasopismach. To właśnie on poznał się na talencie Henryka Sienkiewicza, wysoko oceniając jego pierwszą powieść Na marne. Nie mógł jej jednak wydać, gdyż niedawno sprzedał prowadzoną przez siebie drukarnię.

Miał czworo dzieci, a po wyjeździe z ojczyzny musiał utrzymywać dwa domy: własny oraz żony, która pozostała w Warszawie. Dorosłe dzieci przysparzały mu duże zmartwienia. W 1863 roku jego starszy syn, Jan, przegrał w karty dużą sumę pieniędzy i w obawie przed wierzycielami uciekł do Chile. Józef Ignacy spłacił honorowy dług i sprowadził nieszczęśnika z powrotem na kontynent europejski. W 1871 roku pisarz przeżył osobistą tragedię. Jego najstarsza córka, Konstancja, zginęła tragicznie, gdy wracała z Syberii po samobójczej śmierci swojego męża-zesłańca, Bolesława Łozińskiego.

Gdy był studentem Uniwersytetu Wileńskiego aresztowano go za udział w tajnej organizacji patriotycznej. Miał ponad 70 lat, gdy uwięziono go ponownie za współpracę z wywiadem francuskim. Proces był poszlakowy, winy nie udowodniono, lecz wskutek interwencji samego Ottona von Bismarcka skazano go na trzy i pół roku twierdzy, i osadzono w Magdeburgu. Spędził tam około roku. W listopadzie 1885 zezwolono mu na półroczny urlop za kaucją, ze względu na jego stan zdrowia. Pisarz cierpiący na straszliwy lęk przed zimnem, wyjechał do San Remo we Włoszech. Do więzienia już nie wrócił, a 20 tys. marek kaucji przepadło. Ostatni rok swojego życia spędził w Szwajcarii. Zmarł w Genewie 19 marca 1887 roku. Uroczysty pogrzeb pisarza na krakowskiej Skałce odbył się 18 kwietnia 1887 roku.

Józef Ignacy Kraszewski – powieści, utwory, najsłynniejsze dzieła

Choć doświadczał w czasie swojego życia wielu dramatycznych wydarzeń to jednak nie wpłynęło to na jego twórczość. Bez względu na sytuację, w której się znajdował – tworzył. Przeszedł do historii literatury jako ojciec polskiej powieści. To właśnie dzięki niemu ten gatunek zyskał ogromną popularność. Był tytanem pracy. W ciągu 75 lat życia ten niezbyt silnie fizycznie człowiek napisał ponad 220 powieści, około 150 opowiadań, blisko 20 utworów dramatycznych i kilka tomów poezji. Redagował czasopisma, przełożył 21 dzieł literackich z pięciu języków i wydał ponad 20 własnych prac naukowych poświęconych historii i kulturze Polski oraz Litwy. Wszystko to czynił w mało sprzyjających okolicznościach losu…

Jego powieści, które powstały w kraju, koncentrują się przeważnie wokół problematyki współczesnego życia społecznego. Należą tu: cykl powieści ludowych, m.in. Ulana (1843), Chata za wsią (1853-54), Historia kołka w płocie (1860) zawierających realistyczne obrazy wsi i pogłębione portrety psychologiczne chłopskich bohaterów, próba panoramy różnych środowisk Latarnia czarnoksięska (1843-44), utwory krytyczne wobec arystokracji i szlachty np. Komedianci (1851), Interesa familijne (1853). Motywy romantycznego konfliktu jednostki z rzeczywistością powstają w powieściach Poeta i świat (1839), Powieść bez tytułu (1855).

W okresie drezdeńskim powstają początkowo utwory o aktualnej tematyce, patriotycznej, dotyczące demokracji konspiracyjnej z lat 1860-64, m.in. Dziecię starego miasta (1863), Para czerwona (1864). Trzeźwy osąd wyższych warstw społecznych przynoszą Morituri (1874). Stopniowo jednak na pierwszy plan wybija się powieść historyczna. Już wcześniej Kraszewski interesował się tym gatunkiem, stąd w 1846 roku ukazały się Zygmuntowskie czasy, wieńczące poszukiwania własnej koncepcji pisarstwa historycznego. Polegało ono na łączeniu fikcji literackiej z rzetelnie potraktowaną faktografią, dzięki czemu służyło także popularyzacji historii ojczystej. Większość powieści napisanych po roku 1870 osadzona jest w wieku XVIII, m.in.: Hrabina Cosel (1874), Brühl (1875), Sto diabłów (1870). Od 1876 wychodzić zaczęły poszczególne części cyklu obejmującego całość dziejów polskich: np. Stara baśń (1876), Król chłopów (1881), Banita (1885), Saskie ostatki (1889). Ich sukces czytelniczy postawił Kraszewskiego w rzędzie twórców kształtujących nowoczesną świadomość historyczną Polaków.

Józef Ignacy Kraszewski interesował się nie tylko literaturą – był także rysownikiem, malarzem i kompozytorem. Jego wielką pasję stanowiło kolekcjonowanie pamiątek przeszłości. Zilustrował swoją książkę, Sztuka u Słowian, szczególnie w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej. Wyszła ona w Wilnie w 1860 roku, niestety, bez 41 precyzyjnie przygotowanych przez autora tablic.

Józef Ignacy Kraszewski – ciekawostki

W 2003 roku premierę miał film w reżyserii Jerzego Hoffmana „Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem”, który powstał na podstawie powieści Kraszewskiego.

Źródła

Encyklopedia Sławnych Polaków, Wyd. Publicat

Biografie Sławnych Ludzi, Tom I, Wydawnictwo SMS

Szkolny Słownik Biograficzny, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1996

100 Największych Polaków, Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Spółka

Grafika: https://polona.pl/item/portret-jozefa-ignacego-kraszewskiego,NTYwNTk5/0/#info:metadata, domena publiczna

Tagi: