Leszek Biały (1184/1185-1227) był księciem z dynastii Piastów, księciem zwierzchnim Polski w latach 1194–1198, 1199, 1206–1210 i 1211–1227, księciem mazowieckim w latach 1194–1200, księciem kujawskim z kolei w 1199 i 1200 r.
Spis treści
Krótki życiorys Leszka Białego
Leszek był najstarszym synem Kazimierza Sprawiedliwego, jemu to też przypaść miał tron krakowski. Z faktem tym nie chciał pogodzić się Mieszko Stary, czyli brat Kazimierza wypędzony ze stolicy w 1177 roku. Możnowładcy Małopolski, bojąc się twardych rządów starego Piasta, opowiedzieli się wówczas po stronie Leszka, co było powodem bitwy o tron stoczonej w roku 1195 pod Mozgawą.
Nierozstrzygnięte tamto starcie pozwoliło Leszkowi zatrzymać władze, aż do roku 1198. Wtedy to, na mocy traktatu zawartego między Heleną i Mieszkiem Starym, ten ostatni objął tron w zamian za uznanie Leszka za następcę. Czekając na objęcie tronu, syn Sprawiedliwego otrzymawszy ziemię sandomierską, tam też zapanował.
Po śmierci Mieszka Starego, w roku 1202, nie obyło się jednak bez bardzo poważnego konfliktu, krakowscy możni bowiem kazali Leszkowi odsunąć jego dotychczasowych doradców. Uparty Piast robić tego nie miał zamiaru, więc panowie Krakowa zaprosili do współpracy syna Mieszka Starego – Władysława Laskonogiego. Pełnia władzy znalazła się jednak w rękach Leszka ponownie w roku 1206.
Do kolejnych perturbacji doszło w roku 1210, kiedy to Stolica Apostolska wydała bullę przywracającą w moce prawa statut Bolesława Krzywoustego, co z kolei stało się podstawą do roszczeń do tronu przez wówczas najstarszego z Piastów, czyli Mieszka Plątonogiego.
Zwołany został zjazd Piastów, możnych oraz duchowieństwa. W zamian za przyznanie klerowi immunitetów, duchowni postanowi podjąć rzetelną mediację w sprawie wycofania dyskusyjnej papieskiej bulli. Mieszko Plątanogi wykorzystując nieobecność Leszka Białego w stolicy, zajął tymczasem Wawel i rozpoczął sprawowanie regularnych rządów. Nie trwały one jednak długo, gdyż zmarł on w maju 1211 roku. Arcybiskupowi Kietliczowi udało się do tamtej pory uzyskać dokument legitymizujący władzę krakowską Leszka Białego. W zamian za to Piast, w trakcie zjazdu w Wolborzu w roku 1215 nadał prawo sądu i własności dobrom Kościoła, nadając w ten sposób instytucji tej samodzielność gospodarczą i prawną.
W roku 1217 nastąpiło swoiste zbliżenie skonfliktowanych do tamtej pory Leszka i Laskonogiego. Między nimi zawarty wtedy został układ, który zakładał, iż ten, który przeżyje drugiego, zdobędzie prawo do władzy na zjednoczonych terenach dzielnic Małopolski i Wielkopolski.
Co się tyczy natomiast słynnej akcji chrystianizacji Prus, to przedsięwzięcie pomyślane zostało w charakterze pokojowym, ale szybko przerodziło się w regularną wojnę z Prusami, którzy napadali na tereny graniczne. Zamieszanie w stolicy w roku 1225 dało efekt w postaci nieoczekiwanego objęcia tronu przez Henryka Brodatego, który tym samym złamał zawarte wcześniej porozumienia. Znów był to jednak tylko epizod – zmuszony przez oddziały Leszka, Brodaty wycofał się on z Małopolski.
Kolejny poważny kryzys zapanował w roku 1227. Jego zażegnanie miało nastąpić w trakcie zjazdu książąt w Gąsawie (uczestniczyli tam: Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Henryk Brodaty, Władysław Lasonogi). Wypracowanie kompromisów nie nastąpiło, gdyż na paktujących napadły wówczas siły Władysława Odońca i Światłopełka Pomorskiego. Leszek Biały został ostatecznie dopadnięty i zamordowany we wsi Marcinkowo (listopad 1227).
Rozszerzona biografia Leszka Białego
Leszek Biały jako synem Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny, księżniczki znojemskiej, został wybrany na księcia krakowskiego na wiecu w roku 1194, mimo że miał wtedy osiem lub dziewięć lat.
W imieniu Leszka Białego władzę sprawowała wówczas jego matka, ale w rzeczywistości dzielnicą Małopolską rządził wojewoda imieniem Mikołaj wraz z możnymi krakowskimi. W 1198 roku Mieszko Stary powrócił do panowania nad Krakowem, a wtedy Leszek z matką zamieszkał w Sandomierzu. Cztery lata później Mieszko Stary jednak zmarł, o czym młodego księcia zdecydowała się poinformować specjalna delegacja panów krakowskich.
Zdobycie tronu
Możni z Krakowa zgodzili się, aby Leszek objął tron, ale tylko pod takim warunkiem, że oddali od siebie wojewodę Goworka. Uchodzi to za prawdziwy precedens w dotychczasowej historii polskiej państwowości, bo do tamtej pory jeszcze nie zdarzyło się, by polityczna elita w równie otwarty sposób postawiła warunki kandydatowi do rodzimego tronu. Leszek Biały tymczasem nie zgodził się na postawione ultimatum wojewody, więc możni z Krakowa wybrali na swojego rządzącego Władysława Laskonogiego, syna Mieszka Starego. Nie wiadomo dokładnie, jak długo Władysław rządził Krakowem ani co było faktyczną przyczyną jego ustąpienia, ale według źródeł w 1206 roku Krakowem rządził już Leszek Biały. Nie mogąc opierać się na poparciu ze strony krakowskich możnych, Leszek postarał się wówczas pozyskać dla swoich spraw wysokich dostojników kościoła. W 1207 roku Leszek wyraził istotną zgodę, a dotyczącą biskupa krakowskiego, który miał być odtąd powoływany przez kapitułę, a nie wybierany jak dotychczas przez księcia. Pierwszym polskim kanonicznie wybranym biskupem został słynny Wincenty Kadłubek. Ale nawet tak duże ustępstwo Leszka na rzecz kościoła nie zabezpieczyło Leszka przed problemami. Mimo że ówczesny papież Innocenty III w roku 1206 poparł Leszka Białego, cztery lata później zatwierdził zasady osobliwego jak na owe czasy statutu wydanego przez Bolesława Krzywoustego, uznając prawa do pryncypatu Mieszka Plątonogiego, człowieka z rodu Piastów.
Na przełomie 1210 i 1211 roku Mieszko opanował Kraków, ale kilka miesięcy później książę zmarł. Od tej chwili Leszek Biały aż do swej śmierci nie stracił już władzy nad Krakowem. Przez pierwsze dziesięć lat swoich rządów Leszek współpracował z książętami z rodu Piastów, między innymi ze swoim bratem, którym był Konrad Mazowiecki, ale i z Kazimierzem Opolskim, czy też z księciem poznańskim Władysławem Odonicem. W 1210 i 1215 roku książęta ci wspólnie nadali Kościołowi przywileje zwane immunitetowymi, a związane z przywilejami. Polityka zagraniczna Leszka Białego skupiała się wówczas na Wschodzie. W 1199 roku Leszek brał przykładowo udział w wyprawie na Ruś Halicką, ale był wtedy jeszcze zbyt młody, by zawiadywać wojskiem. Polska interwencja zakończyła się pomyślnie, bo osadzeniem na tamtejszym tronie księcia Romana, ten jednak po fakcie odciął się od Polski i w 1205 roku zorganizował najazd na Małopolskę. Ruski atak szczęśliwie udało się odeprzeć, a książę Roman poległ pod Zawichostem. Do pustego tronu halickiego było wielu chętnych. Leszek walczył o władzę halicką z królem węgierskim Andrzejem II i jakkolwiek początkowo władcom udało się zawrzeć kompromis, to w 1214 roku obalono rządy węgierskie w Haliczu, a Węgrowie wyrazili zgodę, by oddać tą część Rusi właśnie Leszkowi Białemu. Nie protestowali także przeciwko wcieleniu Przemyśla do Polski.
Leszek Biały a polityka zewnętrzna
W rzeczywistości jednak Leszek Biały nie był na tyle silny, by utrzymywać całą władzę, więc w 1218 roku miała miejsce renegocjacja. Węgry odzyskały na mocy tego Halicz, a na króla halickiego wybrano królewicza z Węgier, Kolomana. Swoistym ustępstwem na rzecz Leszka było wydanie Kolomana za córkę Leszka imieniem Salomea, która od tamtej pory była królową halicką. Nie pomogło to jednak w utrzymywaniu mocnych wpływów polskich na Rusi Halickiej. Wszystkie wpływy w Haliczu utracono w 1221 roku, kiedy to Węgrzy zdołali osadzić na tronie księcia ruskiego imieniem Mścisław. Jego następcą natomiast miał być Andrzej, czyli syn króla węgierskiego. Leszek Biały umacniał jednak sukcesywnie swoją pozycję w Polsce. W 1217 roku zdołał porozumieć się z Leszkiem, Henrykiem Brodatym oraz Władysławem Laskonogim, do koalicji dołączył tymi ślady także Konrad Mazowiecki. Tak silny sojusz najbardziej wpływowych książąt polskich pozwolił na efektywniejsze działania na terenach Prus. Chrystianizacja ziem pruskich trwała wprawdzie już od pewnego czasu, ale można było powiedzieć , iż wysiłki te były niewystarczające.
Na mocnej obronie północnych granic Mazowsza zależało przede wszystkim samemu Konradowi, ale bezpieczne Mazowsze było również w interesie Leszka Białego. Do tego Leszek umyślnie liczył na podboje nowych ziem. Swego czasu Leszek Biały zobowiązał się, że wyruszy na wyprawę krzyżową, ale niespecjalnie chciał wypełniać ten obowiązek, zatem poprosił papieża o zwolnienie go z tamtego ślubowania. Jako argument Leszek podał, że w Palestynie nie ma już jego ulubionego piwa, a papież to akurat wytłumaczenie uznał, nakazując księciu wyprawić się na pogan pruskich. Leszek jakkolwiek nie chciał walk z poganami, to zaproponował zorganizowanie przygranicznych targów, dzięki którym wiara chrześcijańska mogłaby zostać zaprezentowana jak najlepiej. Ostatecznie Leszek stanął jednak na czele wyprawy krzyżowej, która wyruszyła na Prusy. Szczególnie aktywny w walce z poganami był Henryk zwany Brodatym, duże wsparcie krzyżowcom również okazywał Konrad Mazowiecki. Mimo tego, iż wyprawa krzyżowa nie zakończyła się spektakularnym sukcesem, bo napady Prusów na Mazowsze wcale nie ustały.
Wewnętrzne spory w piastowskim łonie
W 1225 roku stosunki pomiędzy Leszkiem a Henrykiem Brodatym nagle uległy pogorszeniu, ponieważ książę śląski usiłował przejąć władzę w Krakowie. Gdy jednak Leszkowi udało się odeprzeć atak, odnowiono dawne porozumienie pomiędzy książętami. W 1227 roku Leszek Biały zwołał zjazd książąt polskich, a głównym tematem została tam 1. sytuacja Wielkopolski, 2. granica z Prusami i 3. umocnienie władzy polskiej na Pomorzu Gdańskim. Książę gdański imieniem Świętopełk, porozumiał się tymczasem z Władysławem Odonicem i zaatakował wojska zebranych w jednym miejscu władców. Leszek Biały podczas tamtego ataku w najlepsze zażywał kąpieli, ale gdy zorientował się o co chodzi, próbował uciec dosiadając swego konia.
Ucieczka nie powiodła się i zamachowcy zabili księcia. Leszek Biały, należy zaznaczyć, w trakcie swoich rządów próbował ze wszech miar utrzymać jedność państwa polskiego. Chcąc wzmocnić w ten sposób pozycję księcia krakowskiego, tytułował się jako „dux Poloniae”. Jego działania polityczne i wojskowe sięgały przy tym poza granice podległych mu terenów. Starał się także, aby księstwa mu podległe rozwijały się gospodarczo, a na niezamieszkane tereny sprowadzał np. górników. Ekonomiczną potęgę Leszek Biały chciał tworzyć także w oparciu o gwarancje nadawane gminom kupców z Niemiec, które to pojawiły się wtedy w miastach na Małopolsce. Prawdopodobne jest też, że liczne nadania ziem możnym świeckim i instytucjom kościelnym miały doprowadziły do faktów, że niezagospodarowane dotąd ziemie zostały zaludnione osadnikami. Gospodarcze plany Leszka Białego udało się zrealizować w stopniu całkiem pokaźnym, a jedną z oznak były nowe budowle, na przykład klasztory w Jędrzejowie, czy też w Koprzywnicy i Sulejowie. Największych jednak planów politycznych Leszkowi Białemu nie udało się przeprowadzić. Wdową po Leszku Białym była niewiasta imieniem Grzymisława, której po śmierci Leszka nie udało się poprowadzić regencji w imieniu nieletniego ich syna Bolesława.
Ciekawostki o Leszku Białym
- Finał zjazdu piastowskiego w Gąsawie był co najmniej tragiczny. Spotkanie Henryka Brodatego z Leszkiem Białym zakończyło się w efekcie krwawą łaźnią i śmiercią tego drugiego. Był 24 listopada 1227 roku, kiedy na paktujących w Gąsawie Piastów najechał książę gdański imieniem Świętopełk, który porozumiał się w tej kwestii z Władysławem Odonicem. Leszek Biały zażywał akurat kąpieli, gdy oddziały Świętopełka i Odonica zaczęły mordować nieprzygotowanych do walki ludzi. Leszek uciekł z łazienki i wskoczył na konia, aby pośpiesznie oddalić się. I gdy wydawało się już, że udało mu się zachować życie, wówczas tropiący go intruzi dopadli księcia i zabili.
Źródła
https://pl.wikipedia.org/wiki/Leszek_Bia%C5%82yhttps://www.polskatradycja.pl/historia-polski/rozbicie-dzielnicowe/leszek-bialy.html
https://wypracowania24.pl/historia/8423/leszek-bialy-biografia-zyciorys?strona=3
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1547124,Leszek-Bialy-ofiara-mordu-w-Gasawie
Ciekawe artykuły:
Niezwykły życiorys:
