Seneka Młodszy

Lucjusz Anneusz Seneka (Młodszy) (4 r. p. n. e. – 65 r. n. e.) zwany Filozofem, był retorem, pisarzem, poetą, filozofem rzymskim, stoikiem i piewcą heroicznej etyki), synem Seneki Starszego. Był wychowawcą cesarza Nerona i na początku jego rządów miał znaczne wpływy na jego politykę. W 63 roku wycofał się z polityki, a dwa lata później został zmuszony przez Nerona do samobójstwa.

Życiorys Seneki Młodszego

Seneka Młodszy urodził się ok. 4 r. p. n. e. w hiszpańskiej Kordobie, w zamożnej rodzinie „arystokracji finansowej”, tj. ekwitów, jako drugi syn Hevii i Lucjusza Anneusza Seneki (Starszego). Jego starszy brat Junniusz Anneusz Gallio był prokonsulem jednej z rzymskich prowincji. Dzieje Apostolskie podają, że miał odmówić Żydom wszczęcia postępowania przeciwko św. Pawłowi. Jego młodszym bratem był Lucjusz Anneusz Mela, ojciec poety Lukana.

Seneka Młodszy zainteresowania filozofią wykazywał od najmłodszych lat, co przypisuje się wpływowi matki. Ojciec wysłał młodego Senekę, aby przybył do Rzymu, gdzie kształcili się w sztuce wymowy retorzy, umożliwiając podjęcie typowej dla obywatela rzymskiego kariery urzędniczej. Tam uczył się m.in. retoryki, gramatyki i filozofii stoickiej. W 16 r. n. e. wyjechał do Egiptu, ze względu na słaby stan zdrowia. Początkiem lat 30. naszej ery rozpoczął karierę zawodową, jako obrońca sądowy, zaczął także zdobywać rozgłos jako pisarz i polityk. W roku 37 był bliski przypłacenia życiem z powodu swojej popularności, gdyż zazdrosny o nią w swym megalomaństwie cesarz Kaligula wydał na niego wyrok śmierci, który szczęśliwym trafem nie został wykonany. Cztery lata później Seneka Młodszy został z rozkazu cesarza Klaudiusza skazany na wygnanie i deportowany na Korsykę, gdzie przebywał przez 8 lat.

Po odwołaniu do Rzymu, tj. w 50 r. n. e. otrzymał urząd pretora oraz funkcję jednego z dwóch wychowawców Nerona, syna Agrypiny z pierwszego małżeństwa. Agrypina była czwartą żoną cesarza Klaudiusza, któremu Seneka Młodszy nie wybaczył zesłania i po jego śmierci napisał na jego cześć złośliwy panegiryk Udynienie boskiego Klaudiusza. Po śmierci Klaudiusza w 54 r. n. e. cesarzem został siedemnastoletni Neron. Seneka i Burrus zostali pomocnikami władcy i osobami, które miały duży wpływ na politykę Cesarstwa. Wpływowi Seneki przypisuje się łagodność i mądrość pierwszych lat panowania Nerona. W 55 lub 56 roku Seneka otrzymał urząd konsula.

Neron, będąc przybranym synem poprzednika, cesarza Klaudiusza, rozpoczął swoje panowanie pod wpływem filozofa, jako władca mądry i szlachetny. Zaniepokojony jednak pojawiającymi się groźbami możliwości pozbawienia go tronu na rzecz naturalnego syna Klaudiusza, Brytannika, kazał swojego rywala zabić. Zapoczątkowało to ciąg zbrodni, zapowiadający koniec wpływów filozofa na dworze cesarskim. Neron zgładził matkę Agryppinę oraz żonę Oktawię, prawdopodobnie pod wpływem namów kochanki i późniejszej żony Sabiny Poppei.

W 62 roku zmarł Burrus. Seneka oddał swój ogromny majątek Neronowi, aby zaskarbić sobie jego łaskawość i poprosił o zgodę na odejście z dworu cesarskiego. Po jej otrzymaniu, oddał się studiom filozoficznym i pisarstwu. Pozostał w Rzymie, w kampańskiej posiadłości. Tyrania Nerona sprowokowała zawiązanie się przeciw niemu nieudanego spisku, który był kierowany przez Gajusza Kalpurniusza Pizona. Podczas śledztwa w 65 r. n. e. padło nazwisko Seneki, który jakoby miał znać zamiary Pizona. Potraktowano to jako dowód współuczestnictwa i Neron wydał Senece rozkaz samobójstwa poprzez podcięcie żył. Zaangażowanie Seneki w spisek wydaje się mało prawdopodobne. Wychowanek filozofia obawiał się zapewne wpływów i powagi Seneki i szukał okazji, aby pozbyć się niewygodnego świadka swoich zbrodni.

Seneka nie sprzeciwił się rozkazowi, kazał zwyczajem rzymskich arystokratów otworzyć żyły w gorącej kąpieli. Krew płynęła jednak zbyt wolno, a trybun mający przynieść wiadomość Neronowi zaczął go popędzać. Seneka zażył dodatkowo truciznę, jednak i ona nie podziałała wystarczająco szybko. Kazał wówczas zanieść się do łaźni, co przyśpieszyło upływ krwi i zakończyło jego żywot. Następnie jego ciało zostało spalone.

Jego żona Pompeja Paulina także postanowiła oddać życie, jednak jak podaje Tacyt, Neron był pełen podziwu dla jej wierności małżeńskiej, dlatego kazał ją uratować.

Dzieła Seneki Młodszego

Twórczość Seneki dotarła do dzisiejszych czasów w stanie niekompletnym. Jest autorem dzieł filozoficznych (dialogi, 124 listy moralne do Lucyliusza, rozprawy), dzieł przyrodniczych, satyr i tragedii.

124 listy moralne do Lucyliusza powstały w ostatnich latach życia Seneki. Pokrywają się one ze spostrzeżeniami wyrażonymi w innych segmentach jego pisarskiej twórczości. Poruszają zagadnienia szkodliwości ulegania afektom, konieczności życia zgodnego z naturą, wskazują na potrzebę wewnętrznej harmonii, pracy nad sobą, dotykają problemów cnoty, dobra, szczęścia, sławy, chorób, pijaństwa, samobójstwa czy śmierci. Seneka poucza adresata o konieczności pracy nad sobą, wskazuje na konieczność krytycznej oceny dóbr światowych w świetle nieuchronności śmierci i przekonuje, że szczęście może zapewnić jedynie wewnętrzna harmonia i cnotliwe życie.

Znamienny wpływ na literaturę i dramat światowy wywarły tragedie Seneki, które są jedynymi w całości zachowanymi do dziś dramatami rzymskimi. Tragedie te wedle dzisiejszych poglądów przeznaczone były raczej do czytania niż do wystawiania na scenie Jego sztuki stanowiły wzór dla twórców dramatu renesansowego oraz klasycznej tragedii europejskiej.

Filozofia i poglądy Seneki Młodszego

Seneka Młodszy starał się kształtować swoje poglądy oraz strategię życiową wedle wskazań doktryny stoickiej, jednak zarzucano mu, że jego niektóre czyny przeczyły wyznawanej ideologii. Seneka filozofował w ramach myśli stoickiej, ale i nawiązywał do myśli wielu wcześniejszych filozofów niestoickich, dlatego jego filozofię można określić mianem synkretyzującej. Nawiązywał również do cyników, wskutek czego m.in. spał na twardych materacach czy pił jedynie wodę. Seneka rozróżniał 3 główne działy filozofii: etykę, logikę oraz fizykę, przy czym za najważniejszą uważał etykę. Filozofia Seneki ma charakter terapeutyczny i mądrościowy. Występuje on w swoich dziełach jako lekarz duszy, życiowy terapeuta.

Seneka w etyce nakazuje zwalczanie i eliminowanie uczuć, a w szczególności gniewu, który uważał za najgroźniejszy z nich. Przekazuje, że tylko cnota daje szczęście, a działanie cnotliwe polega na dobrowolności i rozumie.

Seneka był przeciwnikiem walk gladiatorów. W Pompejach w jednej z jadalni koszar odkryto inskrypcję: filozof Annaeus Senecas jest jedynym pisarzem rzymskim, który potępia te krwawe igrzyska.

Panuje pogląd, że w dziejach literatury światowej niewielu było twórców, dla których bliższa byłaby sytuacja człowieka, jego los i jego szczęście, niewielu było pisarzy, którzy lepiej niż Seneka rozumieli całą nędzę i całą wielkość człowieka. (S. Stabryła, s. 20)

Cytaty Seneki

„Nie ośmielamy się robić wielu rzeczy, ponieważ są one trudne, ale są takie, ponieważ nie odważamy się ich spróbować.”

„Codziennie umieramy, codziennie bowiem uszczupla się jakaś część życia.”

„Biednym jest nie ten, kto ma mało, ale ten, kto tęskni za tym, by mieć więcej.”

„Szczęśliwym nie jest ten, kto wydaje się innym, lecz ten, kto sam się za takiego uważa.”

„Pośród wielu nieszczęść uczymy się sztuki milczenia.”

„Oszczędność jest to umiejętność unikania zbędnych wydatków.”

„Dlaczego Bóg wszystkich najlepszych nawiedza chorobą lub smutkiem, albo innymi utrapieniami? Dla tej samej przyczyny, dla której na wojnie najniebezpieczniejsze zadania powierza się najdzielniejszym żołnierzom.”

„Trudności wzmacniają umysł, podobnie jak praca wzmacnia ciało.”

„Największym lekarstwem na złość jest opóźnienie.”

„Czasami samo życie jest aktem odwagi”.

Źródła

Praca zbiorowa, Biografie sławnych Ludzi, Tom III, Wydawnictwo SMS

Opracowanie zbiorowe, 300 postaci które zmieniły historię Polski i świata, Wydawnictwo Videograf II, Chorzów 2008

Seneka Młodszy, https://pl.wikipedia.org/wiki/Seneka_M%C5%82odszy, dostęp: 31.01.2022

Zdjęcie pochodzi z portalu wikipedia.org. Autorem jest Calidius. Zdjęcie zostało wykorzystane na podstawie licencji CC BY-SA 3.0.

Tagi: