Witold Pyrkosz (1926-2017) był polskim aktorem teatralnym, filmowym i dubbingowym. Stworzył niezapomniane kreacje Pyzdry w „Janosiku”, Duńczyka w „Vabanku”, Balcerka w „Alternatywach 4”. Dożył 90 lat.
Spis treści
Witold Pyrkosz – Podwójnie urodzony
Przyszedł na świat w wigilię Bożego Narodzenia, 24 grudnia 1926 r. w Krasnymstawie w woj. lubelskim. Na chrzcie otrzymał imiona Witold Bronisław. Jak mówił anegdotycznie, babka nie mogła pogodzić się, że urodzonemu pod koniec grudnia „przepadł cały rok z życia” i dokonała zmiany w akcie urodzenia. A że dzieci rodziły się w domu i nikt wnikliwie tego nie sprawdzał, w dokumentacji widniało miejsce urodzenia: Lwów i data: 1 stycznia 1927 r. We Lwowie spędził dzieciństwo, ale w czasie wojny rodzina przeniosła się do Krakowa, a później zostali rozdzieleni.
Nastoletnie lata przypadły na czas okupacji, lecz aktor wspominał inne wydarzenie jeszcze sprzed wojny; jako dziecko był molestowany przez służącą, a sprawę przypomniał po latach magazyn „Na żywo”, któremu udzielił wywiadu.
W 1954 r. ukończył Szkołę Aktorską w Krakowie. Tam spotkał późniejsze legendy kina: Cybulskiego i Kobielę. Wśród kolegów miał opinię kawalarza, uwielbiał im robić przeróżne dowcipy.
Witold Pyrkosz – Kawalarz w pyrkuszówce
Nie stronił od kolegów, nawet kiedy gospodarował na swoim. Przyznaje, że wyrzucania butelek przez okno jednak zabronił, choć nieraz po towarzyskiej nocy musiał ratować się rano na próbie piwem z cytryną, udającym herbatę. Pierwsze mieszkanko, kawalerkę zwaną pyrkuszówką otrzymał z angażem w podkrakowskiej Nowej Hucie. „Było malutkie, w przejściu między korytarzem a łazienką stała dwupalnikowa kuchenka gazowa i coś tam się pitrasiło. Szafa w przedpokoju miała półtora metra szerokości”. W niej trzymał jedyny garnitur. „Mieszkałem na pierwszym piętrze, na drugim — nauczyciel polskiego, bardzo nerwowy człowiek, a na trzecim — Stasio Michalik. Ze Stasiem porozumiewaliśmy się w ten sposób, że ja waliłem w rurę centralnego ogrzewania, powiedzmy, o godzinie dwudziestej trzeciej jakimś trzonkiem od noża trzy razy i to znaczyło, żeby przyszedł, a on uderzał dwa razy i to znaczyło, że zaraz się pojawi” – wspominał kawalerskie życie w książce „Podwójnie urodzony”.
Do teatru miał jakieś dwa kilometry, więc nieraz szedł pieszo przez nowohuckie pola. A w Krakowie zaglądał do słynnej Piwnicy pod Baranami, przyjaźnił się z Dymnym i z Piotrem Skrzyneckim.
Witold Pyrkosz – Klasyczne role w teatrze
Rok po ukończeniu Szkoły Aktorskiej zadebiutował w kieleckim teatrze im. Żeromskiego w sztuce „Lekkomyślna siostra” (1955). W Kielcach zagrał jeszcze w „Zbiegach”, a następnie pojawił się na deskach Teatru Ludowego w Nowej Hucie, gdzie spędził 9 lat. Trafił tam, kiedy teatr był jeszcze w budowie. Nie było sceny, kończono układać podłogi. Z tego okresu pochodzą sztuki „Krakowiacy i górale” (1955), „Myszy i ludzie (1959), „Kondukt” (1963).
Rok później przeniósł się do Wrocławia, gdzie spędził aż 11 lat. Pracował w Teatrze Polskim i na scenie teatrów dramatycznych w repertuarze klasycznym, w sztukach Fredry, w dramatach Witkacego, Becketta i Szekspira. W tym czasie współtworzył też cieszący się popularnością kabaret Dreptak.
Po przeprowadzce do Warszawy w 1975 r. aktora można było oglądać na deskach teatrów: Polskiego, Studio, Rozmaitości, Narodowego, Na Woli, Komedii i Ochoty. Tam w 2004 r. kreował swoją ostatnią premierę w „Pułkowniku Ptaku”.
Dorobek teatralny Pyrkosza jest imponujący: zagrał w ponad 120 inscenizacjach teatralnych, 40 sztukach Teatru Telewizji i aż 160 spektaklach Teatru Polskiego Radia.
Witold Pyrkosz – Pyzdra, pomocnik Janosika
Choć był aktorem charakterystycznym, pozostał mistrzem drugiego planu. Nie grywał amantów ani głównych postaci, a reżyserzy chętnie obsadzali go w rolach czarnych charakterów. Kariera filmowa Pyrkosza opierała się więc przede wszystkim na rolach epizodycznych, a zagrał ich niemało – ponad 120 kreacji na małym i dużym ekranie. Nazywany królem seriali, popularność zyskał jako kapral Franek Wichura w serialu „Czterej pancerni i pies” (1966–1970). Charakterystyczny ton gry aktorskiej Pyrkosza ujawnił się w pełni w roli Jędrusia Pyzdry w serialu „Janosik” (1973). Zagrał tam rozbójnika o gołębim sercu, co bogatym zabiera a biednym daje. A że nieraz udało się uciec w serialu spod szubienicy, do historii kina przeszła już jego kwestia „Naoliwiłeś pętelkę woskiem, bo mam strasznie delikatną szyję”. Wypowiedział ją tuż przed egzekucją, której, szczęśliwie udało się serialowemu bohaterowi uniknąć…
W kreacji kasiarza Duńczyka w dwóch częściach filmu „Vabank” (1981 i 1984), jako spec od alarmów znowu wymierzał sprawiedliwość – lecz po swojemu, daleko od majestatu prawa.
Karierę ekranową ugruntowała rola złodziejaszka i pijaczyny Józefa Balcerka w „Alternatywach 4” (1983). Niewiele brakowało, a w serialu wcale by nie zagrał, ponieważ reżyser przeznaczył tę rolę dla innego odtwórcy. Dziś trudno sobie jednak wyobrazić innego „niebieskiego ptaka”, który z kilkorgiem dzieci trafia do eleganckiego „apartamentowca” przy ulicy Alternatywy 4 z rudery na warszawskiej Pradze.
,,Patrz, jakie rozumne bydlę” – kwestia z tego serialu w jego interpretacji wciąż zaskakuje widzów. Podobnie jak ogromna pracowitość aktora – ostatnią rolę w serialu „Agentki” zagrał w wieku 82 lat.
W dorobku zawodowym Pyrkosza niesposób pominąć roli Bombalina w „Kingsajz” (1987). W nowym stuleciu można go było oglądać w serialu „M jak miłość” (2000-2017), gdzie grał seniora rodu Mostowiaków. Tworzyli serialowe małżeństwo z Teresą Lipowską, o której mówił czasami w żartach, że była jego trzecią „żoną”. Tak jak chciał – występował niemal do końca życia.
Pyrkosz ma też niepodważalne zasługi w dubbingu, gdzie z przerwami pojawiał się przez ponad pół wieku. Zaczął w 1950 r. jako król w „Kopciuszku”. Później był Narcyz w serialu „Ja, Klaudiusz” (1976), a następnie w latach 90., czyli znowu po długiej przerwie, Gąsior Gęgacz w „Dzielny Agent Kaczor” (1991–1993). Od tego czasu przez niemal dwie dekady przemawiał głosem najważniejszych postaci z zagranicznych produkcji: Filokteta w filmie „Herkules” (1997), profesora w „Tarzanie” (1999), Pita w „Toy Story 2” (1999), szeryfa Sama w „Rogatym ranczo” (2004) oraz Złomka w amerykańskiej superprodukcji „Auta” (2006 i 2011).
Witold Pyrkosz – Dwie żony, troje dzieci, pięcioro wnuków
Był dwukrotnie żonaty. W jednym z wywiadów mówił z humorem: „nie byłem wysokim, przystojnym brunetem, a podobały mi się dziewczyny i jakoś trzeba było sobie radzić”. Małżeństwo z pierwszą żoną Ewą Bilewską, zakończyło się rozwodem. Po latach aktor wspominał, że „dostał wtedy mieszkanie, wygrał samochód, pięknego trabanta, lecz rozstał się z żoną”, o której nigdy nie mówił wiele. Małżonkowie doczekali się syna Pawła, ale ponoć nie utrzymywali kontaktów.
Druga żona Krystyna (młodsza o 19 lat), którą poślubił w 1964 r. była związana z aktorem przez ponad pół wieku, aż do jego śmierci. Z tego związku urodziło się dwoje dzieci: syn Witold i córka Katarzyna. Aktor doczekał się pięciorga wnucząt.
Rodzina mieszkała pod Warszawą w Górze Kalwarii, gdzie chętnie wypoczywał, pracował w ogrodzie i oddawał się pasji łowienia ryb.
Zmarł 22 kwietnia 2017 r. w Warszawie, w wieku 90 lat, w konsekwencji udaru, do którego doszło po komplikacjach z zapaleniem płuc. Wcześniej uskarżał się na problemy z sercem i krążeniem. Grób aktora znajduje się na cmentarzu w Górze Kalwarii.
Witold Pyrkosz – Ciekawostki
W latach 1999–2006 został radnym powiatu Piaseczno.
Był honorowym obywatelem miasta Pyzdry w woj. wielkopolskim.
Jest bohaterem książki „Podwójnie urodzony”, w której odsłania swoje dzieciństwo oraz kulisy kariery.
Źródła
Zdjęcie pochodzi z portalu wikipedia.org. Autorem zdjęcia jest Jerzy Stalega. Zdjęcie zostało wykorzystane na podstawie licencji CC BY-SA 3.0.
https://www.empik.com/empikultura/witold-pyrkosz-i-historia-jego-zycia,5846,a„Podwójnie urodzony” – książka autorstwa Izy Komendołowicz i Anny Grużewskiej
https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Pyrkosz
https://pl.aleteia.org/2017/04/22/pyzdra-balcerek-i-dunczyk-jak-zapamietamy-witolda-pyrkosza/
https://gwiazdy.wp.pl/witold-pyrkosz-prywatnie-i-on-skrywal-tajemnice-6114775513938049g/3
